Co znajdziesz w artykule?
O zmianach występujących u osób chorych na nowotwory w obrębie stóp, dłoni i włosów oraz o terapii i pielęgnacji rozmawiamy z dr n. o zdr. Joanną Artkop.
rozmawiała Barbara Kwiecińska-Kielczyk
Jakie zmiany na skórze spowodowane są chorobami nowotworowymi?
– Należałoby zacząć od tego, kim jest pacjent onkologiczny. Jest to osoba ze zdiagnozowanym nowotworem, poddawana procedurom medycznym dążącym do usunięcia komórek nowotworowych. Najczęstsze onkologiczne procedury medyczne to leczenie operacyjne, chemio- i radioterapia, immuno- i hormonoterapia. Bardzo powszechnym występującym objawem towarzyszącym są problemy związane ze skórą i jej przydatkami, często lokalizujące się w obrębie stóp i dłoni.
U zdecydowanej większości chorych onkologicznie pojawiają się objawy obiektywne, takie jak suchość, łuszczenie się skóry, zaczerwienienie, nadmierna reaktywność na różne bodźce, wysypki, przebarwienia i odbarwienia, pęknięcia skóry i rany, ścieńczenie płytki paznokciowej, deformacje paznokci, stany zapalne wałów paznokciowych oraz utrata owłosienia – częściowa lub całkowita – problem z dysfunkcją gruczołów potowych i łojowych.
Chorym onkologicznym bardzo doskwierają również objawy subiektywne związane ze skórą i przydatkami. Takie jak odczuwalny dyskomfort, pieczenie i świąd skóry, odczucie rozgrzania i podrażnienia skóry. Zewnętrzne, widoczne gołym okiem zmiany powodują objawy somatyczne i psychiczne, dyskomfort, obniżenie samooceny, a co za tym idzie pogorszenie jakości życia.
Czy rodzaj i umiejscowienie tych zmian zależy od typu nowotworu i organów przez niego zaatakowanych?
– Ze względu na wykonywany zawód szczególnie zainteresowałam się zmianami występującymi w obrębie stóp i dłoni. Okazuje się, że np. tzw. palce Hipokratesa (palce dobosza, maczugowate) występują u około 40% chorych na raka płuc. Ale także przy innych nowotworach, na przykład w raku żołądka, okrężnicy czy przełyku pojawiają się zmiany w obrębie dłoni i stóp jako objaw towarzyszący.
Leczenie operacyjne, chemio- i radioterapia, immuno- i hormonoterapia… W jaki sposób te terapie wpływają na skórę i inne zdrowe tkanki chorego? Jakie zmiany powodują?
– To dosyć trudne pytanie. Zmiany w obrębie skóry i przydatków (włosy, paznokcie, gruczoły) mogą być bardzo różnorodne i u każdego pacjenta inne. Najczęściej zmiany dotyczące skóry i jej przydatków są objawem towarzyszącym samej chorobie. Ale także działaniem ubocznym wdrożonego leczenia onkologicznego (głównie radioterapii, chemioterapii, immunoterapii i hormonoterapii).
Specjalizuje się Pani m.in. w podologii i trychologii. Powiedzmy więc najpierw jakie zmiany u pacjenta onkologicznego zachodzą w obrębie stóp i dłoni?
– Najczęstsze objawy skórne (oprócz ogólnoustrojowych) to: zmatowienie, świąd, suchość skóry, łuszczenie, wysypki grudkowo-krostkowe, nacieki zapalne, hiperpigmentacje, teleangiektazje, przeczulica, skłonność do infekcji, atrofie, zwłóknienia, wysięki.
Oprócz zmian w obrębie skóry objawy mogą występować również w obszarze aparatu paznokciowego. Są to zmiany takie jak: ścieńczenie, kruchość, łamliwość, łuszczenie, szorstkość płytek paznokciowych, czasem pogrubienie i przerost mas podpaznokciowych, onycholiza, onychomadeza, deformacja, zanik, bruzdowanie, zmiana zabarwienia, krwiaki podpaznokciowe, zanokcica, hipergranulacja w okolicy wałów paznokciowych, wrastanie paznokci. Mogą pojawić się także inne zmiany, takie jak: erytrodyzestezja dłoniowo-podeszwowa czy neuropatia obwodowa.
Jak można wnioskować z powyższego, tych możliwych objawów jest niezwykle dużo. Zewnętrzne, widoczne gołym okiem zmiany powodują objawy somatyczne i psychiczne, dyskomfort, obniżenie samooceny, a co za tym idzie pogorszenie jakości życia.
W jaki sposób podolog może takim pacjentom pomóc? Jakie zabiegi specjalistyczne są dla tych osób zalecane?
– Ze względu na tak wiele działań ubocznych leczenia onkologicznego, obejmujących między innymi zmiany w obrębie skóry i jej przydatków, coraz częściej pacjenci onkologiczni pojawiają się w gabinetach podologicznych. Zwracając się o paradę i włączenie odpowiedniego postępowania terapeutycznego i pielęgnacyjnego.
Tak różnorodne objawy powodują, że podolodzy w przypadku chorych onkologicznie muszą zachować szczególną ostrożność związaną z zachowaniem zasad aseptyki i antysepktyki. A nade wszystko podejść indywidualnie i holistycznie.
Przy opracowaniu skóry i płytki paznokciowej należy z dużą ostrożnością używać narzędzi tradycyjnych i rotacyjnych, przeznaczonych dla skóry osób ze szczególnymi wymaganiami. Do takich narzędzi należą np. cążki o lekko zaokrąglonych brzegach i wklęsłych skrzydełkach, tzw. tępy skalpel. Sondy o lekko wygiętych skrzydełkach bez ostrych brzegów, frezy, kapturki ścierne termiczne itp.
Wszelkie czynności należy wykonywać ze szczególną starannością i ostrożnością, tak, aby nie doszło do przerwania ciągłości skóry. Co sprzyja zwiększeniu ryzyka infekcji, a co za tym idzie powstawaniu ran czy owrzodzeń. Bo to przy znacznej dysfunkcji układu immunologicznego może powodować dodatkowe problemy zdrowotne.
Postępowanie podologiczne powinno obejmować zarówno działania terapeutyczne, jak i pielęgnacyjne. Obejmujące pielęgnację profesjonalną oraz wskazaną w zaleceniach do wdrożenia w warunkach domowych.
I pytanie jeszcze wyprzedzające… Kiedy taką terapię można rozpocząć? Czy dopiero po definitywnym zakończeniu leczenia?
– Czekanie do zakończenia terapii lub jej wdrożenie po wielu miesiącach czy latach jest jednym z błędów, który skutkuje stopniowym pogarszaniem się stanu i kondycji skóry. Oczywiście należy brać pod uwagę przeciwwskazania do zastosowania części aparatury, niektórych intensywnych czy inwazyjnych procedur lub drażniących substancji aktywnych zawartych w preparatach. Ale wiele działań możemy włączyć już w trakcie leczenia onkologicznego. Co będzie sprzyjało poprawie stanu skóry, ale także samopoczucia i poprawy jakości życia.
Jednak działania specjalistyczne to nie wszystko. Jakie działania, postępowanie zaleca Pani pacjentom dotyczące pielęgnacji domowej?
– Zawsze po zakończonej wizycie wskazuję dokładnie na sposób postępowania w warunkach domowych. Czyli jakie czynności higieniczne i pielęgnacyjne powinni wdrażać, w jaki sposób postępować i z jaką częstotliwością. Również jaką odzież i obuwie należałoby wybrać, żeby wspomagać, a nie pogarszać stanu i kondycji skóry.
Niezwykle pomocne są również stosowane preparaty pielęgnacyjne, które powinny być dokładnie dobierane pod względem zawartości substancji czynnych. I wykazywać działanie nawilżające, kojąco-łagodzące i regenerujące. Przykładowe substancje aktywne zawarte w preparatach to: kwas hialuronowy, mocznik w stężeniu do 10%, olej konopny i makowy (ze znaczną zawartością kwasów LA, ALA, CLA), witaminy A, D, E, wyciąg z rdestowca japońskiego, z owoców ostropestu plamistego, aloes, miód manuka, alantoina, oliwa ozonowana…
Przejdźmy do trychologii… Wiadomo, że szczególnie chemioterapia powoduje niemal całkowite wypadanie włosów. W jaki sposób i kiedy specjalista może pomóc pacjentowi onkologicznemu w tych problemach?
– Tak, to prawda. W większości przypadków podczas i po wdrożeniu agresywnych terapii onkologicznych, głównie chemioterapii, następuje częściowa lub całkowita utrata owłosienia. Jest to okres przejściowy, po upływie którego mieszki włosowe regenerują się i pojawia się „nowe” owłosienie. Bardzo często odrastające włosy różnią się zdecydowanie od występujących przed chorobą. Na przykład rosną proste, a wcześniej były kręcone; rosną jasne, a wcześniej były ciemne…
I to zwykle sprawia chorym największy problem, czyli przyzwyczajenie się do nowego wyglądu, zwłaszcza w okresie wczesnego wzrostu włosów. Przez cały czas należy pamiętać, że łodyga włosa jest „tylko” martwym wytworem skóry. A więc powinno się dbać o skórę głowy, także w okresie kiedy jeszcze tego włosa nie widać. W okresie utraty owłosienia należy przede wszystkim chronić skórę głowy przed promieniowaniem ultrafioletowym, pielęgnować ten obszar tak, jak pozostałą część skóry. Czyli nawilżać, natłuszczać, łagodzić ewentualne podrażnienia. Po zakończeniu terapii onkologicznej można wdrożyć zabiegi profesjonalne, które będą stymulowały mieszek włosowy.
Co pacjent powinien robić we własnym zakresie – poza kupnem peruki?
– Oczywiście brak włosów na skórze owłosionej głowy jest dla bardzo wielu chorych niezwykle dolegliwy. Tutaj należałoby zwrócić uwagę, że w okresie przejściowym (do czasu wzrostu włosów własnych) można stosować peruki, dopinki, turbany, chusty.
Należy pamiętać, że dobór dobrej jakości peruki (włos naturalny lub syntetyczny, przewiewny i dobrze dopasowany czepek lub opaski…) będzie wpływać nie tylko na wygląd i komfort noszenia, ale także na stan skóry.
W ciągu doby dobrze jest pozostawić skórę głowy bez jakiegokolwiek obciążenia (peruki, chusty, turbanu…). Stosować odpowiednio dobrane do potrzeb i stanu skóry preparaty higieniczne i pielęgnacyjne.
Zdjęcia pochodzą od rozmówczyni.
Dr n. o zdr. Joanna Artkop – kosmetolożka, podolożka, trycholożka. Nauczycielka akademicka i praktyczka z wieloletnim doświadczeniem. Adiunkt AM w Płocku, AWFiS oraz WSZ w Gdańsku. Autorka kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularnonaukowych, współautorka podręczników dla kosmetologów. Prelegentka i uczestniczka konferencji, sympozjów, warsztatów międzynarodowych i krajowych. Biegła sądowa i egzaminatorka państwowa w zawodzie TUK. Na co dzień właścicielka gabinetu Dr Joanna Artkop – podologia, kosmetologia, trychologia, wykonująca swój zawód z wielką pasją.
