Co znajdziesz w artykule?
Witaminy to nieustraszeni wojownicy broniący nas przed wolnymi rodnikami i stresem oksydacyjnym. Witaminy A, C, E oraz selen zapewniają nie tylko odpowiednią kondycję skóry, ale także różnych narządów wewnętrznych. Czyli całego organizmu.
Zuzanna Pieczurczyk
Beta-karoten wraz z witaminami C i E są bardzo dobrymi przeciwutleniaczami w skórze, uzupełniając swoje działania nawzajem. Organizm ludzki wykorzystuje witaminę C nie tylko do walki z wolnymi rodnikami jako antyoksydant. Przy niedoborze witaminy E zwiększa się powstawanie wolnych rodników, co świadczy o jej działaniu antyoksydacyjnym.
Niedobory witaminy E, obserwowane zwłaszcza podczas starzenia się organizmu, kiedy dochodzi do zmniejszonej absorpcji jelitowej, przyczyniają się m.in. do powstawania tzw. „plam starczych”. Selen i witamina E wykazują wzajemne wzmocnienie działania. Opiera się to nie tylko na ich funkcji antyoksydacyjnej.
Selen to pierwiastek potrzebny do odpowiedniego funkcjonowania trzustki, która ma duże znaczenie w gospodarce lipidowej. Razem zapobiega zmianom nekrotycznym wątroby. Odgrywają pozytywną rolę w przypadkach niedotlenienia serca.
Witamina A
Termin witamina A odnosi się do kilku substancji o analogicznej budowie, które występują w tkankach zwierzęcych i odznaczają się podobna aktywnością. [4]
Naturalnymi retinoidami witaminy A są; retinol, retinal, estry retinylu i kwas retinowy, powstające z beta-karotenu. Jako antyoksydanty wychwytują i stabilizują reaktywne formy tlenu chroniąc w ten sposób błony komórkowe przed destrukcją. A co za tym idzie – przed uszkodzeniem i rozpadem komórek. [8]
Postacie witaminy A
Witamina A występuje pod postacią kwasu, alkoholu, estrów bądź aldehydu.
- Tretynoina występuje w obrębie komórek i jest bardzo aktywną postacią witaminy A. Stosowana jest w leczeniu trądziku lecz u wielu chorych wywołuje wysypkę. Może być zaś spokojnie stosowana u osób z jej tolerancją. Spora ilość chorych zaprzestaje leczenia z powodu początkowego odczynu skórnego.
- Retinol (alkohol) – to transportująca postać witaminy A w krwiobiegu. Może wywołać odczyn skórny, choć w mniejszym stopniu jak tretynoina.
- Estry witaminy A – palmitynian, octan, propionian retinylu są łagodniejsze, skóra je bardziej toleruje oraz są aktywne.
Mechanizm działania
Stosowanie łagodniejszych postaci witaminy A jest korzystniejsze dla skóry, bowiem przekształcają się w tretynoinę w komórkach, dając podobne do niej efekty. W keratynocytach octan retinylu oraz palmitynian przekształcane są w retinol za pośrednictwem enzymów estradowych. Retinol ulega utlenieniu do tretynoiny. Tretynoina odpowiada za metabolizm komórkowy i aktywność DNA. Octan retinylu jest tak samo, a nawet bardziej skuteczny niż tretynoina – lepiej wnika w głąb naskórka.
Beta-karoten może być przekształcany w witaminę A przez komórki. Beta-karoten wraz z witaminami C i E są bardzo dobrymi przeciwutleniaczami w skórze, uzupełniając swoje działania nawzajem. Beta-karoten jest jednym z silniejszych przeciwutleniaczy występujących w przyrodzie. [5]
Działanie retinoidów na skórę
Retinoidy dobrze rozpuszczają się w tłuszczach i dzięki temu maja dużą zdolność przenikania w głąb naskórka warstwy rogowej, w mniejszym w warstwę skóry właściwej i tkanki podskórnej. Wykazują działanie keratynostatyczne, przyspieszają proces regeneracyjny naskórka, mają wpływ na funkcje regulacyjne skóry. Pomagają w syntezie białek, metabolizmie komórkowym i ich podziałach. Wpływają na zdolność wydzielania czynników wzrostu w naskórku.
Odpowiedzialne są za eksfoliację korneocytów. Dzięki temu poprawia się struktura warstwy rogowej naskórka, co za tym idzie wzmocnienie funkcji ochronnej oraz zmniejszenie przeznaskórkowej utraty wody – TEWL.
W warstwach skóry właściwej retinoidy pobudzają fibroblasty do produkcji kolagenu i elastyny. Wpływa to pozytywnie na stan tkanki łącznej skóry właściwej, poprawę jędrności, elastyczności oraz nawilżenia skóry.
Retinoidy ochraniają zsyntetyzowany kolagen przed destrukcją i blokują działanie melanoproteinaz niszczących matrix zewnątrzkomórkowe tkanki łącznej. Pobudzają przebudowę włókien retikulinowych i powstawanie nowych naczynek krwionośnych w warstwie brodawkowej skóry właściwej.
Beta-karoten kumuluje się w skórze, ma zdolności wiązania rodników tlenowych oraz chroni skórę przed niszczeniem białek wywołanym przez UVA.
Tretynoina zmniejsza hiperkeratynizację powodującą powstawanie mikrozaskórników oraz udrażnia ujścia gruczołów łojowych. Poluźnia łączenia desmosomalne, zmniejszając tym przyleganie korneocytów mieszkowych. Pobudza samotrawienie keratynocytów jak i śródkomórkowych złogów glikogenu. Aktywuje wzrost nabłonków, głównie w warstwie kolczystej naskórka.
W problemach skórnych
Może być czynnikiem przeciwpiegowym; rozjaśnia skórę, zapobiega powstawaniu plam pigmentacyjnych. Tretynoina o stężenie 0.1% zalecana jest w leczeniu trądziku.
- atopowe zapalenie skory (AZS),
- łuszczyca,
- trądzik oraz stany trądzikopodobne,
- fotostarzenie,
- zaburzenia rogowacenia skóry,
- brodawki,
- owrzodzenia,
- czyraczność,
- naskórkowe stany przedrakowe,
- czerniak złośliwy,
- białaczka promielocytowa,
- liszaj płaski, twardzinowy i zanikowy,
- kłykciny kończyste,
- łupież czerwony mieszkowy,
- rogowacenie mieszkowe,
- rybia łuska zwykła i pęcherzowa,
- rogowiec dłoni i stóp.
Witamina A w kosmetykach anti-aging
Witamina A i jej pochodne m.in. retinoidy są witaminami należących do najbardziej efektywnych składników preparatów anti-aging. Retinol (posiadający pełną aktywność witaminy A) wygładza i uelastycznia skórę, zmniejsza zmarszczki, pobudza fibroblasty do produkcji kolagenu i elastyny, rozjaśnia przebarwienia.
W składzie kosmetyków anti-aging najczęściej występuje retinol pod postacią palmitynianu (INCI: Retinyl Palmitate) oraz retinal i beta-karoten. Beta-karoten stosowany zewnętrznie wnika w głąb warstwy rogowej naskórka, przekształcając się m.in. do palmitynianu retinylu, (prekursor witaminy A). Absorbuje on pasmo promieniowania UV z maksimum pochłaniania przy długości fali 325 nm. [4]
Witamina A w diecie
Witamina A to złożona grupa związków. Do najważniejszych należą: retinol (pochodzenia zwierzęcego) oraz beta-karoten (pochodzenia roślinnego). Procesy kulinarne, gotowanie i smażenie degradują witaminę A, nie bardziej niż w 10%. Lecz długie gotowanie na wolnym ogniu bez przykrycia może bardziej obniżyć jej wartości odżywcze w produkcie.
Jest witaminą bardzo światłoczułą, pod wpływem światła i tlenu łatwo ulega utlenieniu, tracąc swe właściwości. Aby chronić witaminę A przed utlenianiem do produktów z jej zawartością dodaje się inne przeciwutleniacze, np. tokoferol.
Witamina A jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i rozwoju nabłonka, zwiększa odporność błon śluzowych, chroni przed chorobami sercowo-naczyniowymi (dzięki wpływowi na obniżenie cholesterolu we krwi), zapobiega kurzej ślepocie. Wspiera odporność organizmu – dotyczy to beta-karotenu – stymuluje on zwiększenie liczby limfocytów, składników układu limfatycznego.
Witamina A blokuje działanie benzopirenu (związku rakotwórczego z dymu papierosowego), przekształcając go w substancje nieszkodliwe dla zdrowia.
Karotenoidy (prowitamina A) posiadają działanie chroniące przed nowotworami, działając na zasadzie „zmiatania” wolnych rodników. Retinol oraz beta-karoten poprzez swoje działanie przeciwnowotworowe mają duże znaczenie w zapobieganiu niektórym postaciom raka skóry występujących pod wpływem promieniowania UV i substancji chemicznych. Witamina A to ochrona antyoksydacyjna w siatkówce oka, potrafi nawet poprawiać widzenie.
Niedobór witaminy A objawia się m.in. niedowidzeniem o zmroku, pieczeniem spojówek oczu na skutek ich wysychania i rogowacenia, a w cięższych stanach rozmiękaniem rogówki i jej owrzodzeniami. Ponadto rogowaceniem skóry i wypadaniem włosów.
Dzienna dawka zapotrzebowania na witaminę A to ok. 1–2,5 mg. Przedawkowanie nie jest możliwe gdy dostarcza się ją tylko z pożywieniem. Organizm człowieka akceptuje dawki nawet 100-krotnie większe od dziennego zapotrzebowania. Ostre zatrucie jest możliwe, gdy jednorazowo człowiek dostarczy do organizmu dawkę setki razy przewyższającą dzienne zapotrzebowanie. [3]
Witamina A – funkcje antyoksydacyjne i hormonalne
Witamina A uczestniczy w reakcji immunologicznej zarówno komórkowej, jak i humoralnej, ma wpływ na hamowanie procesu karcynogeny. Retinol ma działanie dwojakie w organizmie: jako antyoksydant oraz jako czynnik działający podobnie do hormonów.
Jako antyoksydant witamina A chroni komórki przed stresem oksydacyjnym na drodze:
- niszczenia rodników peroksylowych
- inaktywacji tlenu singletowego.
Karotenoidy działają podobnie jak hormony – receptory jądrowe zmieniają aktywność genów.. Znaleziono dwa rodzaje receptorów dla retinoidow.
- RAR’s (retinoic acid receptors)
- RXR’s (retinoic X receptor)
Receptory RAR wiążą kwas transretinowy, zaś RXR – kwas 9-cisretinowy. Umiejscowione są w naskórku, skórze właściwej, mieszkach włosowych i gruczołach łzowych.
Witamina A podana doustnie działa na dwa sposoby:
Miejscowo
- rogowacenie i zróżnicowanie keratynocytów regulowane są za pośrednictwem receptorów skórnych,
- reguluje produkcję sebum,
- kolagen i elastyna pobudzane są do produkcji [6] co sprzyja znikaniu zmarszczek [5],
- stymuluje nowotworzenie naczyń krwionośnych [6], dzięki czemu skóra staje się bardziej różowa i zanika ziemisty kolor [5]
- hamuje peroksydację lipidów,
- pobudza czynniki wzrostu i chroni inne antyutleniacze m.in. witaminę E,
- pobudza melanocyty, co ma wpływ na pigmentację skóry. [6]
Witamina A w warstwie podstawnej przyspiesza wzrost komórek. Jest to przyczyną pogrubienia się skóry i lepszego gojenia się ran. Witamina A stosowana jest w leczeniu atopii skóry oraz liszaju rumieniowatym. Skóra pod jej wpływem wygładza się, bowiem warstwa rogowa spłaszcza się i jest bardziej spoista. [5]
Ogólnie – w surowicy witamina A łączy się z poszczególnymi białkami, na początku z białkiem RBP (plasma retinol-binding protein), następnie z TTR (plasma protein transthyrein). Pod taką postacią transportowane są do cytozolu, wiążąc się
z białkami cytozolowymi CRBP (cellular retinoid binding protein) lub CABP (cystolic acid binding protein). W połączeniu z tymi białkami przechodzą do jądra komórkowego, gdzie łączą się z receptorami RAR i RXR.
Retinoidy wykazują korzystny wpływ na skórę, mając duże znaczenie
w protekcji i zmniejszeniu efektów starzenia wywołanych działaniem promieniowania UV – zwłaszcza beta-karoten.[6]
Witamina A najszybciej ulega zniszczeniu pod wpływem promieniowania UVA ( ok. 332 nm). Promieniowanie to wnika w głąb skóry właściwej. Światło słoneczne obniża poziom witaminy A we krwi oraz osłabia jej działanie. [5]
Witamina C
Witamina C (kwas L-askorbinowy) to ogólnie uznawany antyutleniacz, którego odpowiedni poziom w organizmie gwarantuje prawidłowe działanie ustroju. Antyoksydanty to cząsteczki, które potrafią inhibować proces utleniania. Wyróżnia się dwa rodzaje działania tych związków: antyutleniacze hamujące fazę inicjacji oraz niszczące wolne rodniki i antyutleniacze blokujące fazę propagacji. Kwas askorbinowy działa w dwojaki sposób.
Witamina C w środowisku wodnym w łatwy sposób utlenia się do kwasu L-dehydroaskorbinowego, w następnej kolejności do kwasu szczawiowego i L-treonowego.
Kwas L-dehydroaskorbinowy wykazuje małą trwałość (tym tłumaczy się utratę witaminy C w czasie gotowania). W reakcji z wolnymi rodnikami ulega nieodwracalnemu utlenieniu do produktów nieaktywnych biologicznie.
Metale przejściowe
Organizm ludzki wykorzystuje witaminę C nie tylko do walki z wolnymi rodnikami jako antyoksydant. Witamina C wchodzi w reakcje kompleksowania, w szczególności z metalami przejściowymi. Metale przejściowe uruchamiają wolne rodniki. Możliwość wiązania przez witaminę C metali na drugim stopniu utlenienia (reakcja chelatowania), umożliwia oddzielenie wolnych rodników w komórce od reszty środowiska.
Metale przejściowe (w tym żelazo, miedź i mangan) potrafią przenosić elektrony na wiele aktywnych biologicznie cząsteczek, m.in. białka, lipidy, kwasy nukleinowe. Katalizują rozpad nadtlenków organicznych do odpowiednich rodników. W normalnych warunkach białka chelatują te jony.
Najgroźniejszym z nich jest żelazo. Stosunkowo nawet nieduży wzrost stężenia jonów żelaza wzmaga produkcję wolnych rodników. Witamina C umożliwia kompartmentację, przez specyficzne rozmieszczenie w komórkach ustroju, występuje zawsze w miejscach gdzie jej właściwości antyoksydacyjne są pożądane. [7] Witamina C uczestniczy w biosyntezie kolagenu typy I i II w skórze. [8]
Dostarczenie z zewnątrz
Witamina C to główny antyoksydant działający w fazie wodnej, który jest pierwszą barierą ochronną przed wolnymi rodnikami w cytoplazmie. Absorbuje wolne rodniki w taki sposób, że nie potrzebne jest działanie enzymów antyoksydacyjnych. Wchodzi głównie w reakcję z anionorodnikiem ponadtlenkowym i rodnikiem hydroksylowym.
Człowiek nie ma możliwości wyprodukowania w swoim organizmie witaminy C. Dlatego musi dostarczać ją do organizmu z zewnątrz. Bardzo dobrym źródłem witaminy C są warzywa i owoce. Bogatymi w tę witaminę warzywami są: kalarepa, kalafior, kapusta oraz papryka.
W okresie zimowym z racji słabej dostępności świeżych warzyw i owoców dobrym źródłem witamy C są soki warzywne i cytrusowe. Owoce zawierające duże dawki witaminy C to: śliwki, borówki, truskawki, maliny. Najbogatszym źródłem kwasu askorbinowego są owoce róży. 100 gram owoców róży odpowiada 500 mg witaminy C.
Kwas askorbinowy jest bardzo nietrwały. W czasie gotowania traci swoje właściwości i jest go mniej. Dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę to według tabel 60 mg. Lecz niektórzy badacze podają, że dzienne zapotrzebowanie to nawet 500-1000 mg. [3]
Ciąg dalszy artykułu wkrótce.
Zuzanna Pieczurczyk
Absolwentka Wyższej Szkoły Inżynierii i Zdrowia w Warszawie, magister kosmetologii ze specjalizacją technologia kosmetyków. Świeżo upieczona studentka pielęgniarstwa. Jako kosmetolog i szkoleniowiec, w pracy realizuje swoje zamiłowanie do zawodu. Jednocześnie z entuzjazmem rozwija i podnosi swoje kompetencje, aby jej klienci i kursanci zawsze opuszczali gabinet z najlepszym możliwym rezultatem i wiedzą. Ceni sobie indywidualne i holistyczne podejście w terapiach skóry. Specjalizuje się w mezoterapii oraz eksfoliacji.
Bibliografia:
1. Ball, Stefan. Antyoksydanty w medycynie i zdrowiu człowieka. Wid Medyk, Warszawa 2001. s. 38-41, 52-56. [2]
2. Bartosz, Grzegorz. Antyoksydanty w procesie starzenia się, w: Molekularne i komórkowe mechanizmy starzenia się. Gdańsk, 1998, s. 10-13.
3. Bojarowicz, Halina. Płowiec, Anna. Wpływ witaminy A na kondycję skóry. Probl. Hig. Epidemiol. 2010; 91(3) : 352-356. [4]
4. Ciołkowski, Michał. Budzisz, Elżbieta. Znaczenie antyoksydantów w prewencji i leczeniu wybranych stanów chorobowych. Pol. J. Cosmetol 2007; 10(1) : 31-49. [1]
5. Des Fernandes. Witamina A, naturalne przeciwutleniacze i chemoksfoliacja w chirurgii plastycznej kosmetycznej i odtwórczej. Pol. J. Cosmetol. 2003; (1) : 44-50. [5]
6. Kleszczowska, Ewa. Witamina C – bariera antyoksydacyjna. Pol. Merkuriusz Lek. 2001; 10^0) : 483-486. [7]
7. Kozłowska-Wojciechowska, Małgorzata. Antyoksydanty – sprzymierzeńcy zdrowia. Wiad. Zielar. 2002; 44(5) : 8-9.
8. Mioduszewska, Halina. Klocek, Józef. Kielak, Elżbieta. Profilaktyka chorób cywilizacyjnych – rola antyoksydantów roślinnych w diecie człowieka. Wych. Fiz. Zdr. 2008; 55(1) : 8-16. [3]
9. Sieradzan-Skrzetuska, Renata. Suplementacja wybranych składników pokarmowych, a fotostarzenie się skóry. Pol. J. Cosmetol. 2004; (1) : 27-35. [6]
10. Stankiewicz – Kranc, Anna. Kitlas, Paweł, Skrzydlewska, Elżbieta. Udział witaminy E w metabolizmie i regeneracji komórek. Pol. J. Cosmetol 2007: 10(4) : 234-247. [9]
11. Tracz, Jolanta. Kraj, Katarzyna. Skóra nie lubi wolnych rodników. Post. Kosmetol. 2010; 1(3) : 107-113. [8]
12. Zawierta, Janinia. Wieczorek, Piotr. Machaliński, Bogusław. Selen – pierwiastek niezbędny i toksyczny. Biul. Magnezol. 1997; 2(2) : 130-138. [10]
