W dzisiejszych czasach, gdy tempo życia jest coraz szybsze, a organizm ludzki narażony jest na działanie licznych czynników stresogennych, dbanie o zdrowie i wygląd skóry nabiera szczególnego znaczenia. Wśród licznych substancji, które mogą wspierać naszą skórę w walce z codziennymi wyzwaniami, antyoksydanty zajmują wyjątkowe miejsce.
Aleksandra Derefinka
Te niepozorne związki chemiczne odgrywają kluczową rolę w ochronie skóry przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Głównych sprawców starzenia się skóry, zmarszczek oraz wielu innych problemów dermatologicznych. Pojęcie antyoksydantów w ostatnim czasie stało się bardzo popularne. Coraz częściej reklamowane są kosmetyki i suplementy diety z tą grupą składników aktywnych. Czym są właściwie antyoksydanty i jakie mają zastosowanie?
Co znajdziesz w artykule?
Zaczynając od początku…
Każda komórka potrzebuje do życia tlenu. Pierwiastek ten jest niezbędny do wytworzenia przez mitochondria energii w postaci ATP. W wyniku przemian metabolicznych dochodzi do powstania reaktywnych form tlenu. Zjawisko polega bowiem na powstawaniu cząsteczki tlenu z niesparowanym jednym elektronem lub więcej – czyniąc ją niestabilną.
W wolne rodniki przekształcanych jest około 1-2% cząsteczek tlenu wykorzystywanych w celach metabolicznych. Rodnik w celu osiągnięcia stabilnej formy szuka cząsteczki w swoim bliskim otoczeniu, od której mógłby uzyskać elektron do sparowania go ze swoim.
Wolne rodniki naturalnie występują w organizmie i przyczyniają się do prawidłowego jego funkcjonowania. Są one wytwarzane przez układ odpornościowy w celu degradacji patogenów. Odpowiadają za rozszerzanie naczyń krwionośnych, odpowiadają za ekspresję genów, indukują proces apoptozy, odpowiadają za transport glukozy do komórek.
Jednak w wyniku zaburzenia tej równowagi dochodzi do stresu oksydacyjnego. Reaktywne formy tlenu atakują wtedy komórki uszkadzając materiał genetyczny. Co w konsekwencji prowadzi do mutacji białka, kwasy tłuszczowe. Stres oksydacyjny jest jedną z głównych przyczyn starzenia się organizmu oraz może prowadzić do powstania chorób takich jak miażdżyca, choroby wieńcowe, cukrzyca, zawał serca czy nowotworów.
Działanie wolnych rodników na skórę
Jak wspomniano wyżej wolne rodniki prowadzą do przyspieszenia procesów starzenia się skóry. Przyspieszenie tego procesu zachodzi na różnych płaszczyznach. Wolne rodniki utleniając kwasy tłuszczowe powodują naruszenie bariery hydrolipidowej naskórka. Co przyczynia się do zachwiania równowagi mikrobiomu, transepidermalnej utraty wody, zwiększonej podatności na uszkodzenia i podrażnienia czy powstawania zmian skórnych.
Reaktywne formy tlenu uszkadzają także fosfolipidy wchodzące w skład błony komórkowej. Dochodzi także do uszkodzenia włókien kolagenowych i depolimeryzacji kwasu hialuronowego, czyli rozbicia tego związku.
Wolnorodnikowa teoria starzenia
To jedna z hipotez, przedstawiająca istotę wpływu wolnych rodników na starzenie się. Teoria ta mówi o znacznym nagromadzeniu się szkodliwych związków z grupy wolnych rodników w komórce. Według przedstawionej hipotezy ich nadmiar prowadzi do zatrucia komórki i konsekwencji jej śmierci.
Co powoduje stres oksydacyjny?
Za powstawanie stresu oksydacyjnego odpowiedzialnych są różne czynniki. Przede wszystkim główną rolę odgrywa styl życia. Wolne rodniki powstają w środowisku stresowym, tzn. przy podwyższonym poziomie hormonu stresu – kortyzolu. Nadmiar używek, papierosów czy alkoholu, nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe i jonizujące, zanieczyszczone powietrze, kontakt z metalami ciężkimi czy zakażenia bakteryjnie i wirusowe również mogą się przyczyniać do rozwoju opisywanego stresu. Duże znaczenie ma również spożywanie wysoko przetworzonej żywności, grillowanych, smażonych czy wędzonych dań.
Czym są antyoksydanty?
Związkami dobrze radzącymi sobie z wolnymi rodnikami jest grupa szeroko pojętych antyoksydantów. Antyoksydanty – określane również mianem przeciwutleniaczy – to substancje zmniejszające aktywność wolnych rodników w sposób dwojaki.
Przede wszystkim łączą się z wolnymi rodnikami tak, że są zdolne oddać im swój elektron – co prowadzi do ich neutralizacji. Stabilizują w ten sposób reaktywne formy tlenu oraz doprowadzają przez to do hamowania reakcji łańcuchowych przyczyniających się do uszkodzenia komórek.
Niektóre z antyoksydantów potrafią także wiązać się z metalami takimi jak żelazo czy miedź, które to mogą pośrednio wpływać na reakcje utleniania w komórkach. Chelatując je zapobiegają ich działaniu w procesach degradacji. Istnieje także grupa wymiataczy wolnych rodników, która potrafi zregenerować inne antyoksydanty do neutralizowania wolnych rodników.
Zastosowanie antyoksydantów w codziennej pielęgnacji
Kosmetyki z tymi substancjami można znaleźć w coraz większej ilości na półkach. Produktami wzbogaconymi w antyoksydanty są przede wszystkim sera, koncentraty, esencje czy kremy.
Kosmetyki te przeznaczone są dla skóry w każdym wieku, z uwagi na nieustanne narażenie na czynniki powodujące stres oksydacyjny. Przede wszystkim powinny je stosować osoby ze skórą dojrzałą, starzejącą się, gdzie procesy degradacji przeważają nad regeneracją i odbudową tkanek.
Kiedy stosować pielęgnację opartą na antyoksydantach?
Pielęgnację opartą na antyoksydantach najlepiej jest stosować w porannej rutynie. Produkty te najlepiej aplikować po umyciu twarzy, przed nałożeniem kremu z filtrem i ewentualnego makijażu. Dzięki temu skóra zostaje w pewien sposób przygotowana na działanie promieniowania słonecznego oraz innych czynników środowiskowych.
Nie ma także zastrzeżeń co do stosowania kosmetyków z antyoksydantami wieczorem.
Jakie antyoksydanty najczęściej występują w kosmetykach?
Witamina C
Najbardziej znany antyoksydant, który oprócz wymiatania wolnych rodników wpływa na syntezę nowego kolagenu, działa przeciwzapalnie, rozświetlająco, zmniejsza przebarwienia oraz podtrzymuje działanie filtrów słonecznych. Dodatkowo witamina C jest tym antyoksydantem, który regeneruje inny antyoksydant – witaminę E – odpowiadający również za neutralizację wolnych rodników.
Witamina E
Witamina ta znana jako lipofilny antyoksydant również neutralizuje wolne rodniki. Przez to dodawana jest do wielu kosmetyków i występuje pod nazwą tokoferol. Ważne jest, aby występowała ona wraz z witaminą C, ponieważ tokoferol wchodząc w reakcje antyoksydacyjne sam staje się rodnikiem. I potrzebuje substancji, która go zredukuje, aby nie doszło do kolejnych reakcji utleniania. Witamina E wykazuje także zdolności wiązania wody przyczyniając się do poprawy jędrności skóry.
Karotenoidy
To grupa związków zaliczanych do naturalnych barwników występujących w roślinach. Najbardziej znane są:
• beta-karoten – pomarańczowy barwnik występujący w owocach i warzywach takich jak marchew, dynia, morele, pomarańcza, papryka;
• likopen – barwnik, którego najwięcej jest przede wszystkim w pomidorach, ale również znajduje się w arbuzach czy różowych grejpfrutach.
Karotenoidy charakteryzują się bardzo silnym potencjałem antyoksydacyjnym. W roślinach pełnią one również rolę fotooksydantów zapobiegając aktywności reaktywnych form tlenu. Barwniki te chronią także skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania ultrafioletowego.
Resweratrol
Resweratrol jest pozyskiwany z czerwonych winogron i tym samym występuje także w czerwonym winie. Substancja ta jest także wymiataczem wolnych rodników, wykazując silny potencjał antyoksydacyjny. Wycisza też stany zapalne, które również mogą być nasilone aktywnością reaktywnych form tlenu.
Dodatkowo związek ten chroni włókna kolagenowe i elastyczne, działa hamująco na enzym tyrozynazę, zapobiegając powstawaniu przebarwień, przyspiesza gojenie i wspiera regenerację komórkową.
Koenzym Q10
Substancja ta występuje w ludzkim organizmie, ale również można ją pozyskać laboratoryjnie. To silny naturalny antyoksydant, który podobnie jak witamina C regeneruje witaminę E, pozwalając dalej zachować jej potencjał antyoksydacyjny.
Koenzym Q10 wykazuje potencjał antyoksydacyjny nie tylko na poziomie komórkowym, ale również we krwi. Kosmetyki z tym związkiem stosowane są często w profilaktyce przeciwstarzeniowej. Wpływa on na metabolizm tkankowy, hamuje aktywność metaloproteinaz wywołanych promieniowaniem słonecznym, stymuluje fibroblasty do produkcji kolagenu i elastyny.
Aleksandra Derefinka – absolwentka studiów licencjackich kierunku kosmetologia Wyższej Szkoły Fizjoterapii we Wrocławiu oraz studiów magisterskich kierunku kosmetologia na Uniwersytecie Opolskim. Autorka publikacji naukowych, nauczycielka zawodu technik usług kosmetycznych w szkole policealnej. Pracuje jako kosmetolog wykonując zabiegi i terapie manualne ciała.