Co znajdziesz w artykule?
– U młodych kobiet nie mamy specyficznych badań, które byłyby potrzebne, aby zacząć stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Generalnie warto zachować prawidłową wagę ciała, robić pomiary ciśnienia tętniczego, sprawdzać morfologię, poziom cholesterolu i glukozy – radzi kardiolog Witold Mazur
rozmawiał Jakub Wojtaszczyk
Czy hormonalne środki antykoncepcyjne mogą wpływać na ciśnienie krwi? Czy istnieją szczególne obawy dotyczące kobiet z nadciśnieniem?
– Środki antykoncepcyjne hormonalne są składem bardzo zbieżne z hormonalną terapią zastępczą. Ale choć rozmawiamy o żeńskich hormonach płciowych, musimy rozróżnić wykorzystywanie tych tabletek w celach antykoncepcyjnych i w hormonalnej terapii zastępczej. Do tej pierwszej grupy będą należeć kobiety młodsze. Do drugiej starsze.
Natomiast to, co łączy środki to, że nie udowodniono, by wpływały na podwyższenie ciśnienia tętniczego. Oczywiście – jak z wieloma lekami bywa – w nielicznych przypadkach może się tak zdarzyć. To samo tyczy się zaburzeń rytmu serca.
Jednak generalnie nie ma przeciwwskazań, by przy nadciśnieniu nie można było stosować leków hormonalnych; czy to w antykoncepcji czy hormonalnej terapii zastępczej. Aczkolwiek przy ich stosowaniu zaleca się częstsze monitorowanie ciśnienia technicznego. Optymalnie raz w miesiącu lub raz na dwa tygodnie.
U starszych pacjentek mamy zupełnie inny organizm. Utrata naturalnych hormonów płciowych powoduje, że kobiety tracą ochronę układu krążenia. W momencie, kiedy wchodzą w okres menopauzy, zaczynają „doganiać” mężczyzn w rozwoju nadciśnienia, miażdżycy, w zawałach czy udarach.
Jak antykoncepcja hormonalna wpływa na ryzyko rozwoju chorób układu krążenia u kobiet? Jakie choroby układu krążenia mogą stanowić przeciwwskazanie do stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych?
– W obu grupach kobiet – zarówno tych młodych (stosujących antykoncepcję), jak i starszych (stosujących hormonalną terapię zastępczą) – mamy do czynienia ze zwiększonym ryzykiem zakrzepicy żył głębokich, powiązanej z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową. Jest ona związana z epizodami zatorowości płucnej.
Natomiast statystycznie młode kobiety z racji płci i wieku mają zmniejszone ryzyko zawałów i udarów w porównaniu z mężczyznami w tym samym wieku. Jednakże jeśli porównamy młode kobiety i młode kobiety stosujące antykoncepcję również nie ma podwyższonego ryzyka tych zdarzeń.
Z kolei u starszych kobiet udowodniono, że im dłuższa jest hormonalna terapia zastępcza, tym ryzyko udarów i zawałów jest statystycznie większe. Badania pokazują, iż np. zwiększa się częstość wystąpienia udarów mózgu o 6 przypadków na każde 1000 kobiet, które stosują hormonalną terapię zastępczą. W wypadku zakrzepicy żylnej to wzrost o 8 przypadków na każde 1000 kobiet. Zakrzepica płucna to wzrost o 4 przypadki na 1000.
Kiedy nie powinno się rozpoczynać hormonalnej terapii zastępczej?
– Po upływie 10 lat od menopauzy. Jeżeli kobieta miałaby się na nią decydować, powinna to zrobić nie później niż po 5 latach od rozpoczęcia klimakterium. Niestety u starszych kobiet, prócz zwiększenia ryzyka wspomnianych chorób, rośnie niebezpieczeństwo raka piersi. Na szczęście żyjemy w erze zwiększenia świadomości i profilaktycznych badań. Nowotwory są częściej wykrywalne. Im wcześniej je znajdziemy, tym zmniejsza się śmiertelność.
Pojawiają się głosy specjalistów, które sugerują, że ryzyko wystąpienia zatorów czy zakrzepicy zmniejsza się u kobiet, które wcześniej zaczynają terapię hormonalną. Te kobiety częściej dbają o zdrowie, więcej się ruszają, są szczuplejsze, częściej też kontrolują swoje ciśnienie. Dlatego mają nieznaczące różnice w hormonalnej terapii zastępczej od przeciętnej średniej.
Jakie badania przesiewowe lub oceny układu sercowo-naczyniowego zaleca Pan przed rozpoczęciem stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych?
– Tutaj rozmawiamy ponownie o młodych kobietach. Nie mamy specyficznych badań, które byłyby potrzebne, aby zacząć stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Generalnie warto zachować prawidłową wagę ciała, robić pomiary ciśnienia tętniczego, sprawdzać morfologię, poziom cholesterolu i glukozy. To najczęstsze czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy układu sercowo-naczyniowego. Ważne będą też badania laboratoryjne, czyli poziom cukru i cholesterolu i morfologia. Badania te nie nie różnią się od standardowej profilaktyki u zdrowych kobiet.
Oczywiście jeżeli w rodzinie w młodym wieku (u kobiet poniżej 65. roku życia, w linii męskiej poniżej 55. roku życia) występowały udary lub zawały to prawdopodobnie mamy genetycznie zwiększone ryzyko wystąpienia tych przypadłości. Przy antykoncepcji hormonalnej wiedza o tych chorobach w rodzinie będzie brana pod uwagę.
Jak jest w przypadku starszych kobiet, które decydują się na hormonalną terapię zastępczą?
– W ich przypadku badania, o których wspomniałem wcześniej przy młodych kobietach, również będą adekwatne. Pamiętajmy też, że w okresie menopauzym rośnie częstość rozwoju nadciśnienia tętniczego ze względu tego, iż elastyczność tracą tętnice ze względu na zaburzenia hormonalne. Hormonalna terapia zastępcza nie będzie panaceum na uniknięcie starzenia.
W tym okresie wzrasta tendencja do gromadzenia nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej, która zaburza funkcjonowanie m.in. insuliny. Dlatego częstsze powinny być badania poziomu glukozy, cholesterolu i ciśnienia tętniczego.
Czy istnieją jakieś wczesne sygnały ostrzegawcze dotyczące chorób układu krążenia, na które kobiety stosujące hormonalne środki antykoncepcyjne powinny zwracać szczególną uwagę?
– Objawy niepokojące nie są znacząco inne od tych, które powinny niepokoić bez używania antykoncepcji hormonalnej czy hormonalnej terapii zastępczej. Warto więc zwrócić uwagę na wszelkie dolegliwości pojawiające się w trakcie wysiłku fizycznego. Jeśli mamy duszność, bóle w klatce piersiowej czy pieczenie w okolicy zamostkowej pojawiające się np. przy wejściu po schodach do mieszkania – wtedy koniecznie warto się zbadać. Może to być oznaka choroby wieńcowej i miażdżycy.
Kolejnym sygnałem ostrzegawczym jest ból ze strony serca, który ma charakter bólu trzewnego, czyli będzie on „rozlany”. Do końca nie będziemy potrafili stwierdzić jego epicentrum. Następnym sygnałem jest długość trwania dolegliwości. Może być to 10, 20 minut i dłużej. Obrzęki kończyn dolnych również mogą być objawem niewydolności układu krążenia. Oczywiście ciśnienie tętnicze również może nam coś sugerować. Powinniśmy zmierzyć go w spoczynku i powtórzyć dwukrotnie.
Dr n. med. Witold Mazur – lekarz ze stopniem naukowym doktora nauk medycznych i ponad 22-letnim doświadczeniem w leczeniu pacjentów. Specjalista kardiochirurg, po zakończonym okresie specjalizacji z kardiologii, z atestacją leczenia otyłości. Dzieli się wiedzą w mediach, by wzrost świadomości o chorobach i ich zapobieganiu dawał lepsze i zdrowsze życie. Jak mówi: efektywna pomoc człowiekowi, jego radość i zdrowie dają mi największą satysfakcję.
