Co znajdziesz w artykule?
FELIETON Piękno w psychologii
Mamo – kilkuletnia dziewczynka zapytała swoją pełnoletnią od wielu lat rodzicielkę – czy kiedy będziesz starsza i zrobią Ci się zmarszczki, będziesz używała na to specjalne kremy? Kobieta uśmiechnęła się do siebie, kątem oka dostrzegając w witrynie swoją naznaczoną już nieco wiekiem twarz. Z myślą, że kolorowe flakony z cudownie wygładzającą zawartością od kilku lat zdobią łazienkowe półki. Zaraz potem pojawiła się refleksja na wagę złota. Prawdziwa miłość zmarszczek nie dostrzega…
Beata Kaczmarek
Wśród klientów gabinetów proponujących zabiegi korygujące urodę można wyróżnić kilka różnych grup. Osoby pragnące pozbyć się niedoskonałości, mankamentu powstałego naturalnie lub wskutek urazu, operacji, klienci obojga płci i w pełnym przekroju wiekowym. Pragnący upodobnić się do obowiązującego w ich grupie odniesienia wzorca kulturowego. Zwykle kojarzonego z sukcesem albo zatuszować upływ czasu, malujący nieubłaganie kolejne wzory na obliczu. Z każdym rokiem bogatsze.
Subiektywna rzeczywistości pacjenta
– Chcę być gładsza, pragnę ukryć zakola, chcę mieć usta jak Rihanna, albo boska Kim.
Niekiedy wykładają na biurko kolorowe magazyny, tłumacząc, że wszystko jest możliwe…
– Widziała Pani jak wygląda Monika Belluci? Wie Pani ile ona ma lat?
W tym właśnie punkcie uruchamiamy kliniczne turbodoładowanie. Wiedząc już jak skomplikowane mechanizmy mogą leżeć u podłoża tych, niekiedy fasadowych motywacji, przystępujemy do zbierania wywiadu. Sztuka rozmowy klinicznej obejmuje zarówno specyficzny dla każdej dziedziny zdrowia zakres tematyczny jak i techniki służące uzyskaniu kompletnych informacji. A także mające na celu skłonienie klienta do refleksji dotyczących jego interpretacji symptomów i zdarzeń.
W psychologii często mówi się o subiektywnej rzeczywistości pacjenta, jego własnej historii, która chociaż współdzielona z innymi bywa postrzegana, interpretowana i pamiętana odmiennie. Zakres możliwych zniekształceń poznawczych jest ogromny.
Wiedząc już jak skomplikowane mechanizmy mogą leżeć u podłoża tych, niekiedy fasadowych motywacji, przystępujemy do zbierania wywiadu.
Gordon Allport już w pierwszej połowie XX wieku w jednym z eksperymentów wykazał, że wskutek uprzedzeń rasowych może dojść do nieprawidłowego zapamiętywania tak podstawowych elementów jak kolor skóry uczestnika zdarzenia kryminalnego.
Rozpoznanie kontekstu życiowego klienta
Dlatego opowieści o niepowodzeniach na rynku pracy związanych z niekształtnym nosem lub problemach w związku wynikających z opadających powiek wymagają pogłębionej weryfikacji. W dziedzinie o tak silnie uwarunkowanej psychologicznie motywacji do ingerencji w ciało wskazane jest rozpoznanie kontekstu życiowego klienta.
W obszarze treści, podstawowe jest zapytanie o przyczynę, która skłania go do poszukiwania pomocy oraz o oczekiwania wobec zmian, jakie mają nastąpić. Cenne mogą być informacje o rodzinie pochodzenia klienta. Szczególnie w przypadku osób młodych, budujących swoją tożsamość, poszukujących autorytetów w różnych obszarach.
Podstawowe jest zapytanie o przyczynę, która skłania klienta do poszukiwania pomocy oraz o oczekiwania wobec zmian, jakie mają nastąpić.
Poza standardową anamnezą użyteczne może być pogłębione poznanie sytuacji rodzinnej, partnerskiej, schematy więzi emocjonalnych i ewentualnych domniemywań przyczyn niepowodzeń w tym obszarze. Pozyskanie wiedzy o przebiegu nauki, relacjach w pracy, planach zawodowych oraz dotychczasowych sukcesach i porażkach w ich realizacji pomoże dostrzec stosowane strategie zaradcze. Rozszerzenie kontekstu o samoobserwacje w zakresie poczucia kontroli, kompetencji, własnego wpływu na przebieg zdarzeń dopełni obrazu funkcjonowania nie tylko zawodowego.
Ważne jest uwzględnienie aspektu czasowego. Od jak dawna klient planuje, przygotowuje się do zabiegów lub się im poddaje? Czy decyzje są przemyślane, czy impulsywne? Co spowodowało, że właśnie w tym momencie zdecydowano się na odwiedzenie gabinetu?
Emocje, doświadczenia
Ogromnie istotnym jest dopytanie o funkcjonowanie emocjonalne. Jak klient reaguje na sytuacje trudne, jak radzi sobie ze stresem? Co go odpręża, w czym upatruje przyczyn swoich trudności w relacjach z innymi. Czy często miewa zmienne nastroje lub okresy przedłużającego się przygnębienia i braku sił? Bywa wybuchowy, agresywny, płaczliwy, czy łatwo panuje nad swoimi emocjami? Może doświadczył traumy, jakiej i kiedy (wypadek, przemoc, molestowanie)?
Perspektywę możemy poszerzyć dopytując również o obszary satysfakcji i odprężenia, spokoju i przyjemności. Formy spędzania wolnego czasu oraz dbania o zdrowie i ciało.
Informacje dotyczące uprawiania sportów, stosowania diet, także w aspekcie intensywności tych działań mogą ujawnić mechanizmy uzależnieniowe lub symptomy nieprawidłowości w obszarze osobowości. Podobną wartość niosą elementy wywiadu weryfikujące niezależność i samowystarczalność, w odróżnieniu od potrzeby silnego wsparcia ze strony osób trzecich. Aktywność w podtrzymywaniu relacji, versus bierność.
Ogromnie istotnym jest dopytanie o funkcjonowanie emocjonalne.
Możemy zapytać czy nasz klient pełni w życiu role przywódcze, z łatwością podejmuje decyzje. Jest konsekwentny w realizacji zamierzeń i lubi być w centrum zainteresowania, czy preferuje spokój? Czy lubi się zwierzać i z kim jest najsilniej związany? Jaki ma obraz siebie i jak czuje się postrzegany przez innych?
Warto porozmawiać o wcześniejszych doświadczeniach związanych z zabiegami estetycznymi, zarówno własnych, jak i znaczących osób z otoczenia. W przypadku niezadowolenia z wcześniej przeprowadzonych procedur doprecyzujmy jego przyczyny.
Z uwagi na specyfikę omawianej dziedziny konieczne jest jasne określenie aspektów finansowych. Klient będący na utrzymaniu rodziców lub współmałżonka jest obciążony zależnością, która może wykraczać poza sferę opłacenia usługi. Decyzja o ingerencji w sferę fizyczności nie powinna być formą zaspokajania oczekiwań osób trzecich.
Pytania cyrkularne
Umiejętne przeprowadzenie wstępnej rozmowy uchroni zarówno specjalistę, jak i klienta przed nieporozumieniami. Jak jednak uzyskać dostęp do tych delikatnych obszarów, których siedząca przed nami osoba często nie dostrzega sama w sobie? Z pomocą mogą przyjść techniki wywodzące się z terapii systemowej, a w szczególności pytania cyrkularne.
Są zbudowane w taki sposób, aby skłonić klienta do głębszej refleksji i szerszego spojrzenia na omawiane kwestie. Uwzględniają one opinie otoczenia na poruszany temat, pomagają ominąć opór, zwracają uwagę rozmówcy na relacje. Zapytajmy zatem co powiedziałby mąż gdybyśmy zapytali go o decyzję żony w sprawie kolejnego zabiegu na ustach. Co powiedziałyby dzieci, jak zareagowałyby inne osoby? Co powiedziałby partner, gdyby mógł zadecydować? Czy gdyby zapytać rodziców, to wskazaliby odstające uszy jako przyczynę niepowodzeń w szkole?
Warto zwrócić uwagę, aby nasza rozmowa była ukierunkowana na rozwiązanie problemu. Szczególnie w rozmowie z wahającym się klientem. Dopytajmy zatem co mogłoby być pomocne w rozwianiu wątpliwości. Jak wyobraża sobie przyszłość, jeśli podejmie decyzję o zabiegu teraz i jak, jeśli jej nie podejmie?
Bardzo użyteczne mogą być również pytania o umiejscowienie swojego problemu na skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza mało istotny, a 10 – niezwykle ważny. Zapytajmy jaka zmiana wystąpi w zachowaniu klienta po podjęciu decyzji o zabiegu i po czym rozpozna ją najbliższe otoczenie. Jeśli zostanie wykonany długo planowany zabieg, co zapełni lukę w myśleniu?
Bardzo użyteczne mogą być pytania o umiejscowienie swojego problemu na skali od 1 do 10.
Pytania o cud
Pytania o wyjątki również ułatwiają ocenę kontekstu problemu. Czy był taki okres, kiedy Twój mankament nie był istotny? Co w tamtych okolicznościach sprzyjało, a co później zaprosiło myślenie o problemie?
Pogłębiające zrozumienie motywacji i jednocześnie lubiane przez klientów są pytania o cud. Gdybyś jutro obudził się bez problemu, który Cię tu sprowadza, jak zmieniłoby się Twoje życie. Kto by to pierwszy zauważył? Kto byłby zaskoczony? Czego by Ci brakowało? A gdybyś pisał książkę o takiej historii jak Twoja, jakie miałaby ona zakończenie?
Umiejętne przeprowadzenie wstępnej rozmowy uchroni zarówno specjalistę, jak i klienta przed nieporozumieniami.
Zabiegi estetyczne stały się procedurami powszechnymi, obecnymi w niemal wszystkich grupach społecznych i światopoglądowych. W opublikowanej w ubiegłym roku rozmowie ze Zbigniewem Czendlikiem – polskim księdzem, który jest uznawany za najsłynniejszego proboszcza w Czechach, zaangażowanym w liczne kampanie społeczne i słynącym z otwartości i odwagi w podejmowaniu trudnych tematów – czytamy:
– Niedawno jedna z moich koleżanek zapytała mnie co sądzę o operacji powiększania piersi. Gdybym chciał ją zbyć, popatrzyłbym powierzchownie, machnąłbym ręką i odpowiedział, że to absurd i wyrzucanie pieniędzy w błoto… Co jednak, jeśli ją to naprawdę martwi i uniemożliwia samoakceptację? Co z tego, że ja tak nie uważam, skoro ona ma przez to niższe poczucie własnej wartości. Kompleks podkopuje jej pewność siebie i ją dręczy. Jeśli operacja załatwi sprawę, niech ją zrobi. Muszę jednak przyznać, że wcale nie jestem pewien, czy w ten sposób rozwiąże swój problem. Bo prawdziwym jego źródłem może być chorobliwa samokrytyka i brak miłości własnej. Kiedy zrozumiałem, że żadne dalsze przekonywanie nie ma sensu, załatwiłem tej mojej koleżance wizytę u najlepszego czeskiego chirurga plastycznego.
Jeśli nie lubię i nie szanuję siebie takiego, jaki jestem, od razu zakładam, że inni także mnie odrzucą. Próbuję więc się ulepszać przynajmniej od zewnątrz*.
Tabletka nie rozwiąże problemów na poziomie osobowości
Pamiętajmy zatem, że zabiegi spełniają oczekiwaną rolę wtedy, kiedy podstawowa motywacja do zmiany jest faktycznie związana z mankamentem w urodzie, potrzebą drobnej korekty, poprawą samopoczucia. Jednakże, podobnie jak żadna tabletka, nie rozwiążą problemów na poziomie osobowości i więzi. W takich przypadkach rozczarowanie klientów przyjmuje niekiedy nieprzyjemne oblicza. Dlatego zdobycie szczegółowej wiedzy o przesłankach otwierających konkretnemu klientowi drzwi naszego gabinetu ma niebagatelne znaczenie.
*Wykorzystano fragmenty książki ,,Bóg nie jest automatem do kawy. Rozmowa z księdzem Zbigniewem Czendlikiem”, Markéta Zahradníková; Tłumaczenie: Julia Różewicz Wydawnictwo: Dowody na Istnienie, 2018
Beata Kaczmarek
Psycholog kliniczny, specjalistka w obszarze neuropsychologii.
