Transmisja zakażeń w gabinetach beauty

14.11.2020, ten tekst przeczytasz w: 9 minuty

Gabinety zabiegów estetycznych stanowią specyficzny obszar pracy wymagający od zabiegowców ciągłego poszerzania wiedzy w dziedzinie, która rozwija się i zmienia bardzo szybko, ale również niezwykłej dbałości o bezpieczeństwo zarówno swoje jak i pacjenta. Dlatego też tak ważne jest przestrzeganie w każdej klinice medycyny estetycznej zasad higieny, dezynfekcji i sterylizacji.

dr n. farm. Agata Jabłońska-Trypuć

W placówkach tych ryzyko transmisji zakażeń – również krwiopochodnych – jest bardzo wysokie, dlatego też powinien obowiązywać tu wyjątkowy reżim sanitarny.    

Akty prawne regulujące jakość i bezpieczeństwo stosowania preparatów do dezynfekcji w Polsce

To między innymi:

• ustawa z 13 września 2002 r. o produktach biobójczych (tekst jednolity Dz.U. 2007 Nr 39, poz. 252 z późn. zm.),
•  ustawa z 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (tekst jednolity Dz.U. 2008 Nr 45, poz. 271 z późn. zm.),
• ustawa z 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz.U. 2010 Nr 107, poz. 679 z późn. zm.),
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z 17 stycznia 2003 r. w sprawie kategorii i grup produktów biobójczych według ich przeznaczenia (Dz.U. Nr 16, poz. 150),
• ustawa z 18 marca 2011 r. o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (Dz.U. 2011 Nr 82, poz. 451 z późn. zm),
• ustawa z 6 września 2001 r. przepisy wprowadzające ustawę Prawo farmaceutyczne, ustawę o wyrobach medycznych oraz ustawę o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (Dz.U. Nr 126, poz. 1382 z późn. zm).

Stosowanie się do ustalonych dla danej placówki medycznej procedur związanych z myciem, dezynfekcją i sterylizacją jest absolutnie niezbędnym wymogiem i warunkiem bezpiecznej zarówno dla personelu jak i dla pacjentów pracy.   

Powierzchnie nieożywione jako źródło zakażeń

Powierzchnie nieożywione, które często wzrokowo oceniane są jako czyste, stanowić mogą bogaty rezerwuar niebezpiecznych patogenów. W związku z tym faktem mogą one być źródłem kontaminacji rąk personelu, ale także prowadzić do zakażeń pacjentów [1]. Dlatego też wszystkie powierzchnie w gabinecie zabiegów estetycznych, podobnie jak w każdej innej placówce służby zdrowia powinny być czyste w widoczny sposób. Ponadto zdezynfekowane według określonych procedur i przy użyciu zalecanych preparatów o określonych spektrum biobójczości. Preparaty wybrane do dezynfekcji powierzchni w gabinecie zabiegów estetycznych powinny spełniać wymagania dla obszaru medycznego. Co więcej, powinniśmy przebadać je według określonych norm europejskich.

Dezynfekcji powierzchni w klinikach medycyny estetycznej dotyczą zapisy normy PN-EN 14885: 2008 (Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Zastosowanie norm europejskich dotyczących chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych), reguły i metodyka badań potwierdzające deklarowane działanie biobójcze produktu w normach PN-EN 14348: 2006 (działanie prątkobójcze i bójcze wobec prątków gruźlicy stosowanych w obszarze medycznym, w tym środków do dezynfekcji narzędzi, faza 2, etap 1) oraz PN-EN 14476 + A1: 2007 (działanie wirusobójcze środków stosowanych w obszarze medycznym, faza 2, etap 1).

Mikroorganizmy w gabinetach zabiegów estetycznych

Mikroorganizmy, które zasiedlają powierzchnie w gabinetach zabiegów estetycznych – podobnie jak w innych placówkach służby zdrowia – charakteryzują się określonymi właściwościami mikrobiologicznymi. Są one zdolne do utrzymania wysokiego poziomu wirulencji po ekspozycji na różne czynniki środowiskowe. Mają zdolność szybkiej i łatwej transmisji, łatwo kolonizują pacjentów oraz personel i zwykle charakteryzują się dużym poziomem zakaźności (tabela 1). Wynika stąd fakt, iż nawet jednorazowy kontakt skóry lub śluzówek z powierzchnią skażoną mikrobiologicznie może powodować zakażenie zarówno u pacjenta, ale i u personelu medycznego [2].

tabela 1. Czynniki wpływające na przeżywalność mikroorganizmów na powierzchniach [1], [2]

Zdolność do kontaminowania powierzchni nieożywionych mają zarówno patogeny z grupy wirusów, jaki i bakterii oraz grzybów (tabela 2 i 3) [3, 4, 5, 6]. Bardzo powszechnie występujący wirus grypy jest czynnikiem wysoce zakaźnym. Może on przetrwać w środowisku nawet po dokładnym wysuszeniu powierzchni do 48 godzin i być powtórnie rozpylony podczas mycia podłogi. Kolejną grupą bardzo powszechnie występujących wirusów są rotawirusy, będące jedną z najważniejszych przyczyn zakażeń żołądkowo-jelitowych. Kluczowe znaczenie ma ich transmisja poprzez ręce i kontakt ze skażonymi powierzchniami. Mogą one utrzymać się na powierzchniach nawet do 60 dni. Tak więc do dekontaminacji powierzchni potencjalnie skażonych rotawirusami powinny być stosowane preparaty wirusobójcze zgodne z normą PN-EN-14476 [7].

Jeszcze wyższym poziomem oporności na czynniki środowiskowe charakteryzuje się wirus HBV. Omawiany wirus może przetrwać w środowisku nawet do sześciu miesięcy w temperaturze pokojowej. Ulega on inaktywacji w temp 100°C dopiero po 20 minutach. Wysoka zakaźność tego typu wirusa związana też jest z bardzo małą ilością krwi potrzebną do transmisji zakażenia. Jest to około 0,0001 ml krwi osoby zakażonej [8]. Do najczęściej spotkanych patogenów bakteryjnych zdolnych do zasiedlania powierzchni nieożywionych należą Clostridium difficile, Staphylococcus aureus, Salmonella spp., Escherichia coli. Co więcej, Pseudomonas aeruginosa. Gronkowce, zarówno koagulazododatnie (Staphylococcus aureus) jak i koagulazoujemne (Staphylococcus epidermidis), które łatwo kontaminują środowisko medyczne. Często spotykane są u pracowników służby zdrowia i mogą przetrwać na powierzchniach nawet do kilku miesięcy stanowiąc aktywny czynnik zakaźny.

Oprócz tego…

Najbardziej niebezpiecznym patogenem bakteryjnym o wyjątkowej oporności na środki dezynfekcyjne jest Clostridium difficile. Tworzy on przetrwalniki mogące przetrwać nawet do kilkunastu miesięcy na powierzchniach nieożywionych. Forma wegetatywne C. difficile egzystująca w normalnych warunkach w jelicie człowieka. Może ona przetrwać na powierzchni suchej około 15 minut, natomiast na powierzchni wilgotnej nawet do 6 godzin.

Jednak największą trwałością charakteryzują się spory tego gatunku oporne na wiele czynników chemicznych i fizycznych. Przede wszystkim na wysoką temperaturę, wysuszenia, a nawet środki dezynfekcyjne [9,10]. Wśród grzybów powodujących kontaminacje powierzchni w gabinetach zabiegów estetycznych można wyróżnić przede wszystkim grzyby z rodzaju Candida. Między innymi są to: Candida albicans, Candida glabrata i Candida parapsilosis. Natomiast rodzaje Aspergillus i Zygomycetes łatwo zanieczyszczają systemy filtrujące powietrze, systemy wentylacyjne, wykładziny dywanowe i rośliny [11,12].

Tabela 2. Przeżywalność patogenów na suchych powierzchniach nieożywionych [3-12]

Co podlega dezynfekcji?

W gabinecie zabiegów estetycznych myciem i dezynfekcją powinniśmy objąć zarówno powierzchnie małe, takie jak klamki, armatura łazienkowa, fotele, leżanki, łóżka zabiegowe, jak i powierzchnie duże takie jak ściany i podłogi. Szczególną uwagę należy zwrócić na powierzchnie krytyczne, czyli obszary gdzie przeprowadza się zabiegi z przerwaniem ciągłości tkanek lub mogące stwarzać takie ryzyko, np.: iniekcje w czasie mezoterapii, zabiegi laserowe, czy peelingi chemiczne.

Przy myciu i dezynfekcji małych powierzchni zwróćmy szczególną uwagę na kompatybilność preparatu z materiałem z jakiego wykonana jest dezynfekowana powierzchnia. Natomiast w przypadku powierzchni dużych warto jest łączyć obie funkcje – mycia i dezynfekcji, co pozwala oszczędność czasu.     

Dezynfekcja narzędzi – procedury sterylizacji

Według klasyfikacji Spauldinga narzędzia używane w gabinetach zabiegów estetycznych można podzielić na trzy grupy: wysokiego, średniego i niskiego ryzyka przeniesienia zakażenia [13]. Pamiętajmy, iż w gabinetach tych zazwyczaj przeprowadzane są zabiegi związane z przerywaniem ciągłości tkanek oraz zabiegi z zakresu chirurgii estetycznej. Dlatego też odpowiednie, zgodne z procedurami mycie, dezynfekcja i sterylizacji narzędzi w takiej placówce jest kluczowe dla bezpieczeństwa zarówno personelu jak i pacjentów.

Narzędzia zaliczane do grupy niskiego ryzyka wg Spauldinga nie podlegają tak wysokiemu reżimowi sanitarnemu jak pozostałe dwie grupy.

Zalicza się tu takie narzędzia i sprzęty, które nigdy nie przerywają ciągłości tkanek. Z tego powodu powinny one podlegać częstemu myciu i okresowej dezynfekcji z użyciem odpowiednich preparatów. Z kolei narzędzia należące do grupy wysokiego ryzyka transmisji zakażeń krwiopochodnych służą do zabiegów związanych z przerywaniem ciągłości skóry. Dodatkowo wchodzą w kontakt z jałowymi jamami ciała. Są to igły, skalpele i wszystkie inne narzędzia, które wykorzystujemy podczas zabiegów chirurgii estetycznej. Bezwzględnie muszą one być sterylne, a najlepiej jednorazowe. Jeżeli nie ma takiej możliwości powinny łatwo poddawać się myciu, dezynfekcji, a następnie sterylizacji.

Najwięcej problemów w klasyfikacji sprawia druga grupa narzędzi, czyli narzędzia średniego ryzyka transmisji zakażeń krwiopochodnych.

Problemem tu jest zaszeregowanie narzędzi do danej grupy. W zasadzie nie powinny one przerywać ciągłości tkanek, ale może zaistnieć taka sytuacja. Jeżeli tak się stanie, to muszą one bezwzględnie być sterylizowane. Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 stycznia 2011 roku w sprawie wymagań zasadniczych oraz procedur oceny zgodności wyrobów medycznych (Dz.U. z 2011 r., 16, 74) określa, iż procedura przygotowania narzędzi do ponownego użycia musi być oparta na instrukcji dołączonej do wyrobu przez producenta. Muszą być tam umieszczone informacje dotyczące określenia metod dezynfekcji, sterylizacji i kompatybilności z określonymi związkami chemicznymi.

Przebieg sterylizacji sprzętu

W trakcie zabiegów estetycznych narzędzia odkładamy na sucho lub na mokro – do roztworu środka myjąco-dezynfekującego, który nie inicjuje koagulacji białek. Po manualnym lub maszynowym myciu i dezynfekcji narzędzi pakujemy je i przekazujemy do sterylizacji. Jeżeli dany sprzęt używany w gabinecie z przyczyn konstrukcyjnych nie może podlegać sterylizacji, wówczas niezbędne minimum musi stanowić dezynfekcja. Dezynfekcja (!) wysokiego poziomu z użyciem preparatów o działaniu bakterio-, wiruso-, grzybo-, prątko- i sporobójczym.

Narzędzi zdezynfekowanych za pomocą preparatów do dezynfekcji wysokiego poziomu nie można przechowywać bez utraty sterylnych właściwości. Z tego powodu powinny być one użyte od razu po procesie dezynfekcji. Najważniejszą zasadą jest jednak nie zastępowanie sterylizacji dezynfekcją wysokiego poziomu, jeżeli tylko sterylizacja jest możliwa do przeprowadzenia [14].  

Tabela 3. Przeżywalność powszechnych patogenów na powierzchniach materiałów tekstylnych [13], [14]

Higiena i dezynfekcja rąk i skóry

Mycie i dezynfekcja rąk stanowią podstawowy środek zapobiegający rozprzestrzenianiu się zakażeń w obszarach, w których możliwy jest bliski kontakt z pacjentem. Odpowiednia higiena skóry w placówkach opieki zdrowotnej, a także gabinetach zabiegów estetycznych jest środkiem zapobiegającym szerzeniu się antybiotykoodporności. Dezynfekcja skóry rąk personelu oraz skóry pacjenta przed wykonaniem zabiegu w gabinecie jest konieczna. Należy jednak nadmienić, że jej skuteczność zależy od wielu czynników. Są to między innymi technika wykonywania procedury, czas poświęcony na higienę rąk, rodzaj preparatu służącego do mycia i dezynfekcji. Co ciekawe, także rodzaj dozownika jaki wybraliśmy do gabinetu.

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorobach zakaźnych u ludzi (Dz.U. 2013, poz. 947) definiuje, iż placówki służby zdrowia, między innymi gabinety zabiegów estetycznych oraz dermatologiczne powinny być wyposażone w preparaty służące do dezynfekcji skóry. Wyposażenie gabinetów w dozowniki z mydłem w płynie, dozowniki z preparatem do dezynfekcji skóry, pojemniki z ręcznikami jednorazowego użytku, pojemniki na zużyte ręczniki, umywalka z dostępem do ciepłej i zimnej wody wynika z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 26 czerwca 2012r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. z 29 czerwca 2012 r., poz. 739).

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Preparaty służące do mycia i dezynfekcji rąk powinny być wysokiej jakości i o bardzo dobrym składzie. Chociażby ze względu na fakt, iż stosowane są bardzo często w ciągu dnia pracy. Ewentualna zawartość w nich substancji drażniących, czy też toksycznych może spowodować ich kumulację w skórze personelu. Preparaty myjące są w zdecydowanej większości oparte na substancjach powierzchniowo czynnych. Pełnią one funkcje myjące, zwilżające, emulgujące, dyspergujące, pianotwórcze oraz przeciwdrobnoustrojowe. Badania wskazują na fakt, iż mydła bakteriobójcze nie mają przewagi na „zwykłymi”, ponieważ mycie rąk jest procedurą. W efekcie mikroorganizmy są usuwane mechanicznie z powierzchni skóry, a nie inaktywowane.

Działaniem bakterio-, grzybo- i wirusobójczym charakteryzują się preparaty służące do dezynfekcji skóry, zwykle oparte na etanolu lub jego mieszaninie z izopropanolem. Należy pamiętać, że nie inaktywują one przetrwalników bakteryjnych. Etanol w preparatach do dezynfekcji skóry w zasadzie nie wywołuje skutków ubocznych. Nie powinien być jednak stosowany na rany i w miejscach przerwania ciągłości skóry. Personel gabinetu zabiegów estetycznych powinien przeprowadzać dezynfekcję skóry rąk zawsze przed i po kontakcie z pacjentem, z inwazyjnym sprzętem, z płynami ustrojowymi, wydzielinami, błonami śluzowymi, uszkodzoną skórą, opatrunkami i powierzchniami znajdującymi się w pobliżu pacjenta.

Procedury te powinny być przeprowadzane zgodnie z: norma PN-EN 1499: 2013 – Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Higieniczne mycie rąk – Metoda badania i wymagania (faza 2/etap2); PN-EN 1500: 2013 – Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Higieniczna dezynfekcja rąk metodą wcierania – Metoda badania i wymagania (faza2/etap2) oraz PN-EN 12791: 2005 – Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne – Chirurgiczne dezynfekcja rąk metodą wcierania – Metoda badania i wymagania (faza 2/etap2). Wymienione metodyki są zwalidowane i rekomendowane we wszystkich placówkach służby zdrowia, również gabinetach dermatologicznych i medycyny estetycznej. 

Podsumowanie

Kliniki medycyny estetycznej są placówkami, gdzie wykonywane są zabiegi na wysokim, często światowym poziomie. Każdy pacjent korzystający z takich usług powinien czuć się bezpiecznie. Wdrożenie procedur mających na celu działania prewencyjne w zakresie higieny i dezynfekcji narzędzi, skóry i powierzchni pozwoli na zachowanie bezpieczeństwa i higieny pracy. Niezwykle ważne jest stałe zaangażowanie całego personelu w takie działania, które jest najskuteczniejszą metodą walki z zakażeniami wirusowymi, bakteryjnymi lub grzybiczymi.

dr n. farm. Agata Jabłońska-Trypuć

Absolwentka Wydziału Biologiczno-Chemicznego Uniwersytetu w Białymstoku. Pracowała jako wykładowca w WSMed. w Białymstoku (kierownik Pracowni Składników i Surowców Kosmetycznych) oraz na Wydz. Farmaceutycznym Un. Medycznego w Białymstoku. Obecnie adiunkt w Katedrze Chemii, Biologii i Biotechnologii na Wydziale Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej. Autorka kilkudziesięciu artykułów empirycznych i przeglądowych. Członkini Polskiego Towarzystwa Biologii Komórki i  Polskiej Federacji Biotechnologii.

Bibliografia:

1. Meyer B.: Dezynfekcja powierzchni zmywalnych w nieożywionym środowisku pacjenta – czy dzięki temu można zmniejszyć częstość występowania zakażeń szpitalnych? Zakażenia 2009, 3, 23 – 28.
2. Boyce J.M.: Environmental contamination makes an important contribution to hospital infection. J. Hosp. Infect. 2007, 65, Suppl. 2, 50 – 54.
3. Neely AN, Orloff MM.: Survival of some medically important fungi on hospital fabrics and plastics. J Clin Microbiol. 2001 Sep;39(9):3360-1.
4. Neely AN.: A survey of gram-negative bacteria survival on hospital fabrics and plastics. J Burn Care Rehabil. 2000 Nov-Dec;21(6):523-7.
5. Neely AN, Maley MP. Survival of enterococci and staphylococci on hospital fabrics and plastic. J Clin Microbiol. 2000 Feb;38(2):724-6.
6. Kramer A, Schwebke I, Kampf G.: How long do nosocomial pathogens persist on inanimate surfaces? A systematic review. BMC Infect Dis. 2006 Aug 16;6:130.
7. Rogers M., Weinstock D.M., Eagan J. I wsp.: Rotavirus outbreak on a pediatric oncology floor: possible association with toys. Am. J. Infect. Control 2000, 28 (5), 378 – 380.
8. Goldmann DA. Blood-borne pathogens and nosocomial infections. J Allergy Clin Immunol. 2002 Aug;110(2 Suppl):S21-6.
9. Waszak B.: Dezynfekcja powierzchni w środowisku szpitalnym. Zakażenia 2009, 6, 14 – 18.
10. Jabłońska-Trypuć A., Szumska M.: Powierzchnie nieożywione jako źródło zakażeń szpitalnych. Zakażenia 2013, 13 (3), 19 – 25.
11. Traoré O, Springthorpe VS, Sattar SA. A quantitative study of the survival of two species of Candida on porous and non-porous environmental surfaces and hands. J Appl Microbiol. 2002;92(3):549-55.
12. Gerson SL, Parker P, Jacobs MR, Creger R, Lazarus HM. Aspergillosis due to carpet contamination. Infect Control Hosp Epidemiol. 1994 Apr;15(4 Pt 1):221-3.
13. Marek T.: Pracownia endoskopowa – zagrożenia związane z niewłaściwym myciem i dezynfekcją oraz wytyczne obowiązujące w Unii Europejskiej. Zakażenia 2004, 4, 11 – 18.
14. Kutrowska E.: Wytyczne do sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielokrotnego użycia, stosowanych w czasie wykonywania zabiegów medycznych oraz innych czynności, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej lub zakażenia. Zakażenia 2011, 12 (6), 6 – 13.