Co znajdziesz w artykule?
Czy popularny botox używany jest tylko do niwelowania zmarszczek? Oczywiście nie! Ten efekt odkryto zresztą przypadkowo. O stosowaniu toksyny botulinowej w praktyce lekarskiej mówi neurolożka Agata Wojdalska-Śledzińska.
rozmawiała Barbara Kwiecińska-Kielczyk
Toksyna botulinowa zwana powszechnie botoxem kojarzona jest głównie medycyną estetyczną. Tymczasem jej wykorzystanie medyczne jest o wiele szersze.
– Działanie toksyny botulinowej typu A niwelujące zmarszczki zostało wykryte przypadkowo. Bo przede wszystkim neurotoksyna botulinowa jest lekiem. Po raz pierwszy użyto jej w 1976 r. wstrzykując do jednego z mięśni odpowiedzialnych za ruch gałki ocznej, uzyskując dobrą korektę zeza. W 1990 r. toksyna botulinowa została oficjalnie wpisana na listę leków.
Od tego czasu, z roku na rok wzrasta liczba wskazań do leczenia za pomocą toksyny botulinowej. Obecnie wykorzystywana jest prawie we wszystkich specjalnościach medycyny, zwłaszcza w neurologii.
W jakich schorzeniach neurologicznych botulina jest pomocna?
– Zastosowanie toksyny botulinowej całkowicie zrewolucjonizowało leczenie dystonii ogniskowych. Zalicza się do nich kurcz powiek, połowiczy kurcz twarzy, kurcz pisarski, kręcz karku. Wcześniejsze próby leczenia tych schorzeń nie przynosiły pożądanych efektów.
Kolejnym wykorzystaniem mechanizmu działania toksyny botulinowej, polegającym na zmniejszeniu napięcia mięśniowego jest leczenie patologicznej spastyczności. Towarzyszy ona zwykle niedowładowi kończyny. Dotyczy to pacjentów po udarach mózgu, urazach mózgowych i kręgosłupa, chorych na stwardnienie rozsiane czy z mózgowym porażeniem dziecięcym.
Nasilona spastyczność powoduje znaczne ograniczenia w życiu chorego, powoduje także deformacje stawowe, jest przeszkodą w skutecznej rehabilitacji. Zmniejszenie spastyczności przy użyciu toksyny botulinowej powoduje poprawę funkcjonowania pacjentów oraz lepsze przystosowanie do codziennego życia.
Botulina okazała się także pomocna w problemach migrenowych. W Polsce od roku wykorzystanie toksyny do leczenia ciężkich migren zyskało refundację Narodowego Funduszu Zdrowia.
– Tak. Oprócz działania zmniejszającego napięcie mięśniowe, odkryto także przeciwbólowe działanie toksyny botulinowej. Działanie przeciwbólowe toksyny botulinowej zaobserwowano również przypadkiem, stosując ją w celu likwidacji zmarszczek czoła. Okazało się wówczas – przy okazji – że pacjentki cierpiące na migrenę zgłaszały po iniekcji toksyny botulinowej zmniejszenie częstości i intensywności napadów migrenowych.
Przeprowadzono wiele badań i analiz, po których stwierdzono zarówno dobrą tolerancję i bezpieczeństwo tego leczenia. Jak i wysoką skuteczność oraz znamienną poprawę jakości życia pacjentów.
Pozytywne wyniki leczenia migreny przy pomocy toksyny botulinowej nie dotyczą jednak każdej migreny. U pacjentów z migreną epizodyczną nadal rekomenduje się leczenie farmakologiczne. Toksyna botulinowa stosowana jest tylko w przypadku migreny przewlekłej. Czyli takiej, w której ból głowy występuje co najmniej 15 dni w miesiącu; z czego co najmniej 8 to dni, kiedy ból spełnia kryteria bólu migrenowego.
Toksynę botulinową w migrenie podaje się w 31-39 punktów, a zabieg powtarza 3-krotnie, w odstępach co 3 miesiące.
W jakich jeszcze przypadkach neurologicznych stosuje się botulinę?
– Toksyna botulinowa znalazła też zastosowanie w leczeniu pęcherza neurogennego. Neurogenne zaburzenia czynności dolnych dróg moczowych są problemem dotykającym znaczny odsetek pacjentów z chorobami neurologicznymi. Zasadniczo wyróżnia się dwa problemy terapeutyczne: niemożność utrzymania moczu oraz trudności z opróżnianiem pęcherza moczowego.
Pęcherz neurogenny to szeroko stosowany termin do opisania nieprawidłowego funkcjonowania pęcherza moczowego na skutek uszkodzenia układu nerwowego. Pęcherz jest wiotki, pozbawiony czynności odruchowej, co prowadzi do przechowywania dużych objętości moczu. Schorzenia mogące prowadzić do powstania pęcherza neurogennego, to m.in. stwardnienie rozsiane, urazy kręgosłupa, mózgowe porażenie dziecięce, cukrzyca.
Toksyna botulinowa stosowana jest również do niwelowania problemu nadpotliwości…
– Owszem. Kolejnym odkrytym działaniem toksyny botulinowej jest działanie na gruczoły potowe oraz ślinowe. Obecnie iniekcje z toksyny botulinowej są leczeniem z wyboru w nadpotliwości stóp, dłoni i pach. Dobre efekty uzyskuje się również w leczeniu ślinotoku. Występującego często w zespołach parkinsonowskich, po urazach mózgowych czy po zabiegach laryngologicznych.
Podkreślę, że przedstawione zastosowania toksyny botulinowej w leczeniu nie wyczerpują potencjalnych zastosowań tego leku. Nadal prowadzi się wiele badań nad wykorzystaniem toksyny botulinowej, m.in. w leczeniu bólu neuropatycznego, bólu pochodzenia mięśniowego, w leczeniu drżenia, tików, bruksizmu czy jąkania.
Niestety, nie wszystkie terapie toksyną botulinową są w Polsce refundowane. W chwili obecnej refundacja obejmuje leczenie spastyczności poudarowej, w mózgowym porażeniu dziecięcym, wspomnianej już migreny przewlekłej i dystonii ogniskowych.
Agata Wojdalska-Śledzińska – lekarz neurolog, absolwentka Akademii Medycznej w Łodzi (1995 r.). Pracuje na Oddziale Neurologicznym w Kaliszu. Ukończyła szkolenia z zastosowania toksyny botulinowej w leczeniu spastyczności poudarowej, dystonii i migreny.
