Co znajdziesz w artykule?
Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest zaburzeniem bardzo złożonym dotykającym coraz większej ilości kobiet. Szacuje się, że już nawet ok. 15-20% kobiet w wieku rozrodczym zmaga się z PCOS. A wskaźnik ten z roku na rok się zwiększa. PCOS jest złożonym zaburzeniem endokrynologicznym i metabolicznym, charakteryzującym się przewlekłymi zaburzeniami i brakiem owulacji oraz hiperandrogenizacją.
Karolina Czyżowska
Zaburzenia hormonalne, które towarzyszą PCOS mogą dawać rozmaite symptomy oraz ingerować w funkcjonowanie wielu układów w organizmie. Kobietom, które zmagają się z PCOS bardzo często towarzyszy problem nadmiernego owłosienia, trądzik oraz łysienie.
Nadmierna utrata włosów u kobiet z PCOS wynika przede wszystkim z zaburzeń hormonalnych związanych ze zwiększoną ilością hormonów androgenowych towarzyszących PCOS. Jednocześnie bardzo często u kobiet współistnieje problem nadmiernego owłosienia na ciele tzw. hirsutyzm. Ponadto zdecydowanie częściej u kobiet z tym zaburzeniem występuje insulinooporność i cukrzyca typu II czy nadciśnienie.
Kryteria rotterdamskie
Aktualne metody standardowych procedur leczniczych PCOS mają charakter objawowy z racji na wciąż nie do końca poznaną etiologię schorzenia oraz nieznaną jednoznaczną przyczynę. Do rozpoznania PCOS stosuje się tzw. kryteria rotterdamskie, na podstawie których lekarz stawia diagnozę. Aby postawić diagnozę wymagane jest spełnienie 2 z 3 kryteriów:
● zwiększone stężenie androgenów we krwi (hiperandrogenizm)
● brak lub rzadka owulacja
● charakterystyczny, policystyczny obraz jajników w ultrasonografii
Dodatkowo u kobiet z PCOS często stwierdza się niski poziom progesteronu, wysoki poziom prolaktyny oraz nieprawidłowy stosunek hormonów LH/FSH.
Można wyróżnić kilka typów PCOS:
- zapalne,
- insulinooporne,
- nadnerczowe,
- związane z odstawieniem antykoncepcji hormonalnej.
Typy te mogą wzajemnie się na siebie nakładać. Właściwe rozpoznanie jest kluczowe i pozwala dobrać odpowiednią terapię.
Dietoterapia w PCOS
Aktualne wyniki badań donoszą, że poza tradycyjnym leczeniem ogromne znaczenie ma także szeroko rozumiany styl życia; odpowiednio dobrana dietoterapia, suplementacja oraz probiotykoterapia, a także aktywność fizyczna. Z racji często współistniejących problemów z utrzymaniem prawidłowej masy ciała u kobiet z PCOS ważne jest zastosowanie odpowiedniej diety (zespół policystycznych jajników może występować także u kobiet szczupłych).
Najważniejszym aspektem jest dobranie odpowiedniej kaloryczności diety (zwłaszcza przy współistniejącej nadwadze czy otyłości) o potencjale przeciwzapalnym. Ze szczególnym uwzględnieniem antyoksydantów, a także niskim indeksie glikemicznym. Zwłaszcza jeśli wraz z PCOS współistnieją zaburzenia funkcjonowania gospodarki węglowodanowej.
Ponadto należy uwzględnić ograniczenie spożycia przetworzonej żywności, będącej źródłem węglowodanów prostych oraz kwasów tłuszczowych trans wykazujących prozapalne działanie.
W diecie należy uwzględnić udział nienasyconych kwasów tłuszczowych, pochodzących np. z oliwy, oleju z wiesiołka, oleju lnianego, siemienia lnianego, nasion czy orzechów. A także ryb będących źródłem kwasów omega-3 EPA i DHA.
Warto rozważyć także suplementację Omega-3 w postaci EPA/DHA z uwagi na ich udowodnione działanie przeciwzapalne oraz pozytywny wpływ na funkcjonowanie błon komórkowych. Co w konsekwencji skutkuje usprawnieniem działania transporterów glukozy i regulacją glikemii.
Z racji, że PCOS i zaburzenia metaboliczne występują także u szczupłych kobiet warto zwrócić uwagę na funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Aby wesprzeć jej funkcje należy zwrócić uwagę na tempo życia, stres, nadmierną aktywność fizyczną czy nadmierną ilość treningów. A także pracę tarczycy oraz współistniejące niedobory i stany zapalane. U kobiet z PCOS stwierdza się bardzo często
nasilony stres oksydacyjny,
czyli brak równowagi między antyoksydantami a wolnymi rodnikami. Nierównowaga ta zaburza procesy metaboliczne oraz wrażliwość insulinową. W związku z tym w diecie należy uwzględnić źródła antyoksydantów takich jak selen, cynk czy witamina A, C i E.
Warto zadbać o podaż produktów roślinnych bogatych w błonnik, który pełni funkcje prebiotyczne. Również związki polifenolowe i karotenoidy, które mają zdolność do niwelacji nadmiaru wolnych rodników, czyli działających jako przeciwutleniacze. Szczególną uwagę zwraca się na spożycie ciemnych owoców jagodowych jak borówki, jagody, maliny, które jednocześnie są owocami o niskiej zawartości cukrów prostych.
Polifenole także wspierają rozwój mikrobioty jelitowej. Wiele badań wskazuje na interakcję między polifenolami a florą bakteryjną jelit, która może wspierać namnażanie się bakterii ze zdolnością do syntezy korzystnych metabolitów o właściwościach antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych.
Warto w diecie uwzględnić także spożycie warzyw krzyżowych jak np. brukselka, kapusta, jarmuż, brokuł stanowiących wsparcie dla metabolizmu hormonów (w tym estrogenów i androgenów).
Mikrobiom jelitowy a PCOS i probiotykoterapia
Aktualne doniesienia naukowe wykazały, że w rozwój PCOS zaangażowany jest mikrobiom jelitowy. Istnieją doniesienia, że insulinooporność, stężenia hormonów płciowych i otyłość wpływają na różnorodność i skład mikroflory jelitowej u kobiet z PCOS poprzez mediatory zapalenia oraz wpływ na insulinowrażliwość.
Wedle badań naukowych kobiety z PCOS i opornością na insulinę miały zmniejszoną liczebność Prevotellaceae i zwiększoną liczbę Bacteroides w porównaniu ze zdrowymi kobietami.
Ponadto w badaniach zaobserwowano jak humanizowane myszy otrzymujące przeszczep kału od kobiet z PCOS rozwijają dysfunkcję jajników, zmiany immunologiczne i insulinooporność. Dlatego uważa się, że w procesie terapeutycznym ogromne znaczenie mają także terapie probiotyczne. Poprzez modulację mikrobioty jelitowej mogące wpływać na normalizację parametrów metabolicznych oraz hormonalnych.
W badaniach prowadzonych u kobiet z PCOS zastosowano interwencje probiotyczne z zastosowaniem synbiotyku. Czyli połączenia szczepów bakterii z gatunku Lactobacullus casei, Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidum z inuliną jako prebiotykiem. I uzyskano bardzo dobre efekty terapeutyczne w postaci poprawy wartości trójglicerydów, wrażliwości insulinowej, a także obniżenia poziomu cholesterolu VLDL.
Suplementacja w PCOS
Inozytol (witamina B8) jest związkiem należącym do witamin z grupy B i powinien być dostarczany w codziennej diecie. Jest obecny w produktach pełnoziarnistych, orzechach i nasionach, kiełkach pszenicy czy cytrusach.
Według aktualnych doniesień naukowych suplementacja inozytoli w PCOS zwiększa częstotliwość owulacji, wspomaga proces przywrócenia regularnych miesiączek, zwiększa wrażliwość na insulinę. Zmniejsza też nasilenie hiperandrogenizmu poprzez wpływ na obniżenie poziomu testosteronu i zwiększenie stężenia SHBG.
Eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników także rekomendują stosowanie mio-inozytolu u pacjentek z PCOS. Aktualne doniesienia wskazują na terapeutyczne działanie mio-inozytolu stosowanego dwa razy dziennie w dawce po 2g.
Dla żeńskiej gospodarki hormonalnej bardzo ważna jest witamina D3. Liczne badania naukowe dowodzą korzystnego wpływu witaminy D3 na poprawę parametrów hormonalnych i metabolicznych u kobiet dotkniętych zespołem policystycznych jajników.
Witamina D3 stanowi nieocenione wsparcie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki węglowodanowej i wpływa na poprawę wrażliwości insulinowej. Jej niedobór, który często stwierdzany jest u kobiet z PCOS może zaburzać proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, zmniejsza odsetek owulacji, a także może nasilać trądzik i hirsutyzm.
W PCOS witamina D3 ma bardzo istotne znaczenie, gdyż jest ważnym elementem dla prawidłowego metabolizmu androgenów i przyczynia się do obniżenia ich poziomu.
Jednym z częściej niedoborowych pierwiastków u kobiet ze stwierdzonym PCOS jest także magnez. Jest on kofaktorem licznych procesów zachodzących w organizmie oraz jest niezbędny dla pracy mitochondriów. Jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania gospodarki hormonalnej oraz metabolizmu glukozy.
Magnez w połączeniu z witaminą E lub cynkiem-wapniem-witaminą D znacząco poprawia metabolizm glukozy i lipidów u pacjentek z PCOS. Cynk jest także ważny jako istotny element terapii, gdyż dodatkowo wspiera działanie insuliny. A także procesy przemian hormonalnych, zwłaszcza hormonów androgenowych.
Aktywność fizyczna
Z racji współistniejącej nadwagi i otyłości kobiet z PCOS zwraca się szczególną uwagę na zmianę stylu życia i rolę aktywności fizycznej. Częstotliwość endokrynopatii w PCOS jest nasilana przez otyłość zwłaszcza typu brzusznego. Regulacja masy ciała przyczynia się do normalizacji stężenia testosteronu we krwi oraz poziomu insuliny.
Badania donoszą także, że odpowiednia aktywność fizyczna może być pomocna w regulacji cyklów miesiączkowych oraz w przywróceniu owulacji.
Dla prawidłowej terapii PCOS ważne jest holistyczne podejście z powodu, że nie jest to tylko zaburzenie endokrynologiczne, dietetyczne, czy metaboliczne. Ale dotyczy ono funkcjonowania całego organizmu. Dlatego dla poprawy stanu zdrowia kobiet z PCOS poza standardowymi metodami leczenia ogromny wpływ ma także zamiana szeroko pojętego stylu życia; odpowiednio dobrana dietoterapia, suplementacja oraz probiotykoterapia, a także aktywność fizyczna.
Istotną rolę odgrywa także stres,
zwłaszcza w typie nadnerczowym PCOS. Stąd ważne znaczenie przypisuje się także roli regulacji rytmu dobowego oraz pracy nad emocjami. Czyli czynnikami, które są niezbędne dla normalizacji funkcjonowania gospodarki hormonalnej.
mgr inż. Karolina Czyżowska
Dyplomowany trycholog, dietetyk kliniczny, kosmetolog, wykładowca akademicki. Pasjonatka szeroko pojętego zdrowego stylu życia. Wykonywana praca jest jej pasją i spełnieniem w pomaganiu innym. W swojej praktyce opiera się na holistycznym podejściu, łącząc wiedzę z zakresu kilku dziedzin kompleksowo wspiera pacjentów. Specjalizuje się w problemach łysienia i chorób skóry głowy, a także w dietoterapii chorób autoimmunologicznych, zaburzeń trawiennych i hormonalnych. W swojej pracy z pacjentami bazuje na indywidualnych zaleceniach oraz celowanej suplementacji opartej na analizie wyników badań.
Bibliografia:
- Karimi, E., Heshmati, J., Shirzad, N. et al. The effect of synbiotics supplementation on anthropometric indicators and lipid profiles in women with polycystic ovarysyndrome: a randomized controlled trial. Lipids Health Dis 19, 60 (2020)
- Li R, Li Z, Huang Y, Hu K, Ma B, Yang Y. The effect of magnesium alone or its combination with other supplements on the markers of inflammation, OS and metabolism in women with polycystic ovarian syndrome (PCOS): A systematic review. Front Endocrinol (Lausanne). 2022
- Liu R. et al., Dysbiosis of Gut Microbiota Associated with Clinical Parameters Polycystic Ovary Syndrome; Frontiers in Microbiology, 1 February 2017, Volume 8, article 324.
- Liao D. et al., Meta-analysis of the effects of probiotic supplementation on glycemia, lipidic profiles, weight loss and C-reactive protein in women with polycystic ovarian syndrome.; PMID: 30256077 DOI: 10.23736/S0026-4806.18.05728-2.
- Minozzi M, Costantino D, Guaraldi C, Unfer V. The effect of a combination therapy with myo-inositol and a combined oral contraceptive pill versus a combined oral contraceptive pill alone on metabolic, endocrine, and clinical parameters in polycystic ovary syndrome. Gynecol Endocrinol. 2011 Nov;27(11):920-4. doi: 10.3109/09513590.2011.564685. Epub 2011 Mar 21. PMID: 21417594
- Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania preparatów zawierających myo-inozytol, przez pacjentki z zespołem policystycznych jajników (PCOS); Ginekol Pol. 2014, 85, 158-160
- Zhang F. et al., Diversity of the Gut Microbiota in Dihydrotestosterone-Induced PCOS Rats and the Pharmacologic Effects of Diane-35, Probiotics, and Berberine. Front. Microbiol., 2019.
