Co znajdziesz w artykule?
Medycyna estetyczna dynamicznie rozwija się na całym świecie, a klienci bardzo chętnie wybierają usługi z tego zakresu. Są bowiem dostępne i dają spektakularne efekty. Warto jednak wspomnieć, iż zabiegi estetyczne niosą za sobą ryzyko powikłań. Mimo, iż doskonalimy swoje umiejętności, pogłębiamy wiedzę z zakresu anatomii oraz technik podawania produktów spotykamy się z powikłaniami.
Iwona Wójcik
Warto podkreślić w tej sytuacji, że powikłań nie będzie miał ten, kto nie wykonuje zabiegów. Dlatego trzeba pochylić się nad zagadnieniami z tej dziedziny i omówić je co do zasady ich powstania oraz postępowania w sytuacji ich zaistnienia.
Wybór odpowiedniego produktu oraz planu zabiegowego
Dla osoby wykonującej zabieg zdrowie i bezpieczeństwo naszego klienta jest najważniejsze. Bardzo ważne jest, aby przygotowując klienta do zabiegu estetycznego w odpowiedni sposób dobrać materiał oraz technikę zabiegową. Jedną z podstawowych i bardzo ważnych kwestii jest wybór odpowiedniego produktu oraz planu zabiegowego.
Ogromną rolę odgrywa produkt, na którym będzie wykonana usługa. Dlatego warto jest zwrócić szczególną uwagę, aby był to preparat medyczny posiadający wszelkie certyfikacje i umożliwiający podanie materiału w głąb tkanek klienta.
Bardzo ważnym jest również pozyskanie produktu. Musimy mieć gwarancję, że produkt pochodzi z legalnego źródła, jest oryginalny i przechowywany w odpowiednich warunkach. To podstawowe zasady, których nie należy łamać w przypadku doboru produktu do zabiegu.
Warunki przechowywania produktu, czyli np. poddawanie go zbyt wysokim bądź niskim temperaturom może mieć ogromne znaczenie co do stabilności tego produktu, jego metabolizacji oraz działania co do zasady samego zabiegu.
Na powstawanie powikłań czy też przedłużonych reakcji niepożądanych po wykonanym zabiegu może mieć również wpływ technika, jaką wykonamy zabieg. Niezmiernie ważnym jest staranność w przygotowaniu skóry do zabiegu, czyli wykonanie odpowiedniego demakijażu, dezynfekcji przed zabiegiem. Nasze klientki często niechętnie chcą zmywać cały makijaż, z którym do nas przychodzą. Nie ulegajmy presji pozostawienia choćby nawet makijażu okolicy oka. Ponieważ podczas wykonywanego zabiegu iniekcyjnego, kiedy klient będzie odczuwał dyskomfort związany z bólem, co wywoła np. łzy, doprowadzi do rozpuszczania się resztek makijażu i zanieczyszczenia okolicy zabiegowej.
Ważnym jest w odniesieniu do techniki wykonania zabiegu i późniejszych powikłań, sposób wykonywania przez nas iniekcji. Zabiegi estetyczne powinny charakteryzować się szczególną delikatnością. Powinniśmy wykonywać je z ogromną starannością, nie spieszyć się podczas wykonywania zabiegu. Wpływa to bowiem w późniejszym czasie na większą traumatyzację tkanek i zwiększone ryzyko powstania reakcji zapalnej patologicznej.
Najprostszy podział
jaki możemy zastosować co do powstających reakcji to powikłania po zabiegowe wczesne i późne. Reakcje wczesne, pojawiają się najczęściej do 3-5 dni po zabiegu. Natomiast jeżeli chodzi o powikłania późne mogą objawić się po kilku, a nawet kilkunastu tygodniach, miesiącach lub latach.
Wczesne mają najczęściej charakter miejscowych odczynów, do których zaliczyć możemy ból, tkliwość, stan zapalny czy różnego rodzaju krwiaki i siniaki. W grupie powikłań wczesnych powinny znaleźć się również powikłania naczyniowe oraz reaktywacje opryszczki.
Do rodziny powikłań późnych zaliczamy ziarniny, wszelkiego rodzaju guzki, grudki oraz biofilm.
W ostatnim czasie praktycy obserwują również powikłania pojawiające się z autoagresji. Musimy zdawać sobie sprawę, że nasza skóra poddawana wielokrotnym i różnorodnym zabiegom iniekcyjnym działającym na poprawę urody może wywołać również reakcje alergiczne.
Reakcje te często pojawiają się u osób poddających się wielokrotnie usługom, np. wypełniania ust w bardzo krótkim czasie różnymi produktami, często u różnych specjalistów.
Efektem niepożądanych reakcji alergicznych może być również brak planowego działania z klientem i podawanie chaotycznie różnego rodzaju substancji aktywnych do skóry.
Charakteryzując rodzaje powikłań oraz ich podział warto wspomnieć, że powikłania mogą dzielić się na naczyniowe i nie naczyniowe. Do grupy powikłań nie naczyniowych zaliczać będziemy reakcje alergiczne, biofilm, infekcje, obrzęk, guzki oraz ziarniaki. Wspomnieć należy również o efekcie Tyndala. Czyli zbyt płytkie podanie kwasu hialuronowego będzie zaliczane również do powikłań nie naczyniowych.
Omawiając grupę powikłań naczyniowych szczególną uwagę należy zwrócić na wszelkiego rodzaju niedokrwienie, które w konsekwencji może prowadzić do martwicy w obrębie tkanek.
W przypadku wszystkich powikłań, z którymi może spotkać się zabiegowiec kluczowym jest ich rozpoznanie oraz znajomość postępowania w chwili powstania powikłania.
Rodzaje powikłań wczesnych
Obrzęk – jedno z najczęstszych powikłań, które występuje o wzmożonej sile w okolicy oka oraz ust. Obrzęk może też być wynikiem podawanej substancji aktywnej i jej właściwości. Dlatego warto informować klientów, że obrzęk pozabiegowy może utrzymywać się od 2 do 5 dni – w zależności od substancji jaka zostanie podana podczas procedury zabiegowej.
Dla przykładu: produkty do mezoterapii zwane koktajlami nie wywołują zbyt często przedłużonych reakcji obrzękowej. Natomiast jeżeli sięgniemy już po substancję aktywną z rodziny stymulatorów tkankowych, obrzęki mogą być bardziej dotkliwe o przedłużonym czasie reakcji nawet do tygodnia.
Warto również wspomnieć, że w przypadku zaimplementowania kwasu hialuronowego do tkanek obrzęk może się pojawić w danej okolicy pod wpływem zbyt długiej ekspozycji na słońce czy też spożycia alkoholu. Dlatego niezmiernie ważna jest edukacja pozabiegowa naszych klientów
Rumień – to reakcja kontaktowa najczęściej występująca po nałożeniu środka znieczulającego. Nadreaktywność skóry na przykład na intensywny masaż, jak również reakcji na podaną substancję aktywną. Rumień z reguły ustępuje samoistnie; możemy złagodzić jego wystąpienie poprzez nałożenie maski wyciszającej po zabiegu.
Odczyny miejscowe – to reakcja skóry na samą technikę iniekcji. Pojawia się miejscowy stan zapalny, czasem tkliwość lub krwiak. Odczyny miejscowe w bardzo wielu przypadkach uzależnione są od narzędzia, którym pracuje zabiegowiec; igła lub kaniula oraz właściwości fizykochemicznych produktu użytego do zabiegu.
Ponieważ wszystkie techniki używane do odmładzania twarzy za pomocą igły czy kaniuli charakteryzują się nakłuciem skóry i wywołaniem stanu zapalnego, miejscowy odczyn zabiegowy jest czasem nieunikniony. Możemy zminimalizować ryzyko miejscowego odczynu dobierając odpowiednie narzędzie oraz jego grubość do rodzaju i charakterystyki skóry naszego klienta.
Opryszczka – jeżeli klient w zebranym wywiadzie informuje, że jest nosicielem wirusa opryszczki należy zaproponować klientowi stosowanie profilaktyki okołozabiegowej. Nie należy przystępować do wykonywania jakichkolwiek zabiegów estetycznych w obrębie twarzy, kiedy widzimy ryzyko infekcji wirusem opryszczki obszaru, który poddany będzie zabiegowi.
Infekcje – to często zdarzające się powikłania w wyniku przerwania ciągłości skóry w procedurach zabiegowych. Infekcjom towarzyszy zaczerwienienie, obrzęk, bolesność, stwardnienia i tkliwość miejsc zabiegowych.
Często na skutek przerwania ciągłości skóry może dojść do infekcji bakteryjnej głównie paciorkowcami lub gronkowcami. Infekcja taka zazwyczaj pojawia się w ciągu kilku dni, należy więc w bardzo szybkim czasie zastosować odpowiednie leczenie. Gdyż infekcje trwające wiele tygodni z użyciem na przykład kwasu hialuronowego usieciowanego mogą wskazywać na możliwość powstania biofilmu.
Infekcje często są wynikiem nieodpowiedniej aseptyki przed lub pozabiegowej bądź podania zanieczyszczonego preparatu.
W pracy praktyków estetycznych zdarzają się również reakcje alergiczne, które objawiają się często obrzękiem. Ryzyko reakcji alergicznej występuje zarówno w przypadku podania kwasu hialuronowego jak i innych substancji aktywnych stosowanych w zabiegach estetycznych. Większość objawów alergicznych ma charakter przejściowy i ustępuje w ciągu 2-3 dni od wystąpienia reakcji. W przypadku braku ustąpienia reakcji alergicznej należy rozważyć leczenie antyhistaminowe i przeciwzapalne.
Powikłania naczyniowe
Bardzo niebezpieczną grupą powikłań są powikłania naczyniowe. Mają one znamiona odwracalnych lub nie odwracalnych, kiedy skutkować mogą powstaniem martwicy. Powstanie procesu martwicy jest skutkiem zamknięcia światła naczynia bądź konsekwencją jego uściśnięcia, np. depozytem kwasu hialuronowego usieciowanego.
Aby zminimalizować ryzyko powstania powikłań naczyniowych najważniejszą rolę pełni znajomość anatomii okolicy, która poddawana jest zabiegowi. Szczególną uwagę należy zwrócić tutaj na okolicę tętnicy wargi górnej, tętnicy wargi dolnej, tętnicy twarzowej oraz kątowej.
Do obszarów objętych dużym ryzykiem powstania martwicy należy również gładzizna czoła i nos. To obszary anatomiczne gdzie mamy bardzo niewiele miejsca do podania depozytu z kwasu hialuronowego. Obszar zagrożenia anatomicznego jakim są tętnice, tym samym ogromne ryzyko kolizji naczyniowej.
Powikłania naczyniowe mogą spowodować martwicę skóry, udary mózgu, zaburzenia widzenia, a w konsekwencji trwałą utratę wzroku jednostronną lub obustronną. Główne mechanizmy powikłań naczyniowych to uciśnięcie światła naczynia czyli kompresja oraz zamknięcie światła naczynia materiałem usieciowanego kwasu hialuronowego.
Objaw niedokrwienia po podaniu kwasu hialuronowego charakteryzuje się chwilowym zblednięciem skóry. Następnie w ciągu kilkunastu minut do kilku godzin. Niedokrwiona okolica ciemnieje, a w kolejnych godzinach pojawiają się pęcherze. Dalsza konsekwencja objawia się owrzodzeniem niedokrwionej okolicy, co prowadzi do procesu martwiczego.
Głównymi objawami, które powinny nas niepokoić to: zbielenie, ból i tkliwość w okolicy iniekcji oraz widoczna marmurkowatość. Jeżeli będziemy mieć do czynienia z częściową okluzją naczynia objaw zblednięcia tkanki może być całkowicie odwracalny po wykonaniu krótkiego masażu. Dlatego bardzo ważnym jest aspirowanie okolicy zabiegowej, które pozwala nam na uniknięcie podania do światła naczynia materiału powodującego powikłania.
Podstawowe postępowanie w przypadku okluzji naczynia bądź podania materiału do jego światła jest ostrzyknięciem miejsca, w którym znajduje się implant z kwasu hialuronowego preparatem o nazwie hialuronidaza. Można miejscowo zastosować kompres rozgrzewający. Jednak do czasu powrotu pełnej drożności naczynia należy obserwować pacjenta, kontynuować podawanie hialuronidazy, co pozwoli na uniknięcie trwałych uszkodzeń w obrębie twarzy.
Charakteryzując powikłania późne
występujące od tygodni nawet do kilku lat, należy wspomnieć o ziarniniakach. Są przejawem przewlekłej reakcji zapalnej, która pojawia się w wyniku reakcji układu autoimmunologicznego na ciało obce. Miejsce ich powstawania wiąże się z punktami podawania produktów, które sprawiają dyskomfort przejściowy i są wyczuwalne jako ciało obce. W leczeniu stosujemy miejscowe sterydy, a w razie braku poprawy leczenie chirurgiczne.
Późne powikłanie infekcyjne charakteryzujące się dyskomfortem, a następnie obrzękiem i zaczerwienieniem to biofilm. Wywołany często przez podanie zanieczyszczonego materiału do skóry, brak aseptyki zabiegowej i pozabiegowej. Częste patogeny wywołujące to zjawisko niepożądane to Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermis, Escherichia coli oraz Proteus mirabilis.
Biofilm wykazuje duże zjawisko odporności na antybiotyki z uwagi na złożoność struktury biofilmu. Rozpoznanie polega na pobraniu materiału na posiew, co ułatwi zastosowanie antybiotykoterapii.
Ostatnie z powikłań późnych, na które należy zwrócić uwagę to migracja produktu. Może wystąpić tuz po wykonanym zabiegu, ale również po latach. Jest wynikiem błędów w podaniu, czyli techniki zabiegowej. Na migrację produktu będzie miał wpływ szybki sposób podania, silny masaż po zabiegu lub aktywność mięśni.
Drodzy profesjonaliści! Pamiętajmy, że podejmując się zabiegów estetycznych musimy mieć świadomość powikłań oraz umiejętność ich rozpoznania. Tylko wówczas jesteśmy w stanie zapewnić bezpieczeństwo naszym klientom.
Iwona Wójcik
Magister kosmetologii i pielęgniarstwa, wieloletnia trenerka i szkoleniowiec z zakresu kosmetologii i medycyny estetycznej. Założycielka i mentorka Akademii Estetycznej Wójcik BeautyMed. Od lat prowadzi Instytut Piękna w Częstochowie, gdzie na co dzień pracuje z 12-osobowym zespołem specjalistów. Ponad 20-letnie doświadczenie poparte wieloletnim rozwojem w wielu dziedzinach związanych ze światem zdrowia i piękna. Wykładowczyni akademicka na kierunku medycyny estetycznej, gdzie przekazuje swoje doświadczenie i wiedzę lekarzom medycyny, pielęgniarkom i kosmetologom. Prelegentka wielu konferencji naukowych z dziedziny kosmetologii i medycyny estetycznej.
