Podstawowy cel szkoleń personelu w zakresie procedur dezynfekcji i sterylizacji to wzrost świadomości w celu wyeliminowania błędów wynikających z braku wiedzy. A także budowanie postaw odpowiedzialności za zdrowie własne i pacjentów podmiotu – mówi w rozmowie Sabina Tatarczyk, ekspertka w sprawach norm sanitarno-higienicznych.
rozmawiała Agnieszka Szczepanek
Co znajdziesz w artykule?
Czy można wyznaczyć wyraźne granice między gabinetem kosmetologicznym a gabinetem medycyny estetycznej jeśli chodzi o wymagania sanitarne?
– Gabinety medycyny estetycznej i gabinety kosmetologii to dwie różne grupy podmiotów. Mimo, że istnieje wiele obszarów wspólnych i wymienić można liczne zabiegi z pogranicza medycyny estetycznej i kosmetologii, to kwestią nie budzącą wątpliwości jest różna klasyfikacja tych podmiotów. To implikuje kwestię czy pewne przepisy prawne będą miały zastosowanie do danego podmiotu, czy też nie.
I tak, gabinety medycyny estetycznej to podmioty zarejestrowane w rejestrze podmiotów wykonujących działalność leczniczą lub w rejestrze praktyk zawodowych lekarzy i lekarzy dentystów albo pielęgniarek i położnych. I jako tak sklasyfikowane obowiązane są do przestrzegania tych przepisów prawa, których są adresatem.
Natomiast gabinety beauty, w tym kosmetologiczne i kosmetyczne nie są podmiotami wykonującymi działalność leczniczą. Zatem regulacje prawne stanowiące bezwzględnie egzekwowalne wymagania sanitarne dla gabinetów medycyny estetycznej, czyli podmiotów medycznych nie mają umocowania prawnego w gabinetach kosmetologicznych. W związku z czym stanowią jedynie wzorzec dla tzw. „dobrych praktyk higienicznych”.
Pragnę przypomnieć, że od 2012 r. nie ma rozporządzenia określającego szczegółowe wymagania sanitarne dla zakładów fryzjerskich, kosmetycznych, tatuażu i odnowy biologicznej. Obowiązujący jest przepis art. 16 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W myśl którego osoby inne niż udzielające świadczeń zdrowotnych podejmujące czynności, w trakcie wykonywania których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich, są obowiązane do wdrożenia i stosowania procedur zapewniających ochronę przed zakażeniami oraz chorobami zakaźnymi.
Procedury te powinny regulować sposób postępowania przy wykonywaniu czynności, w trakcie których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich. Następnie zasady stosowania sprzętu poddawanego sterylizacji oraz sposoby przeprowadzania dezynfekcji skóry i błon śluzowych. A także dekontaminacji pomieszczeń i urządzeń. Przywołany przepis ustawy narzuca także obowiązek zaopiniowania tych procedur przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.
Jakie są podstawowe różnice między dezynfekcją a sterylizacją?
– Oba terminy odnoszą się do dekontaminacji, czyli procesu niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych. Jednakże różnią się poziomem czystości mikrobiologicznej, jaki otrzymujemy w wyniku ich przeprowadzenia. Dezynfekcja to proces, podczas którego dochodzi do redukcji biologicznych czynników chorobotwórczych. Zaś sterylizacja jest procesem, w wyniku którego dochodzi do zniszczenia wszelkich zdolnych do namnażania się biologicznych czynników chorobotwórczych. Pełna dekontaminacja narzędzi wielokrotnego użycia, przeznaczonych do wykonywania zabiegów z naruszeniem ciągłości tkanek, obejmuje mycie, dezynfekcję oraz sterylizację.
Jakie są najczęściej stosowane metody dezynfekcji i sterylizacji narzędzi w gabinetach medycyny estetycznej?
– Wśród metod dezynfekcji zdecydowanie króluje dezynfekcja chemiczna przy użyciu środków o szerokim spektrum działania, czyli działających jednocześnie na bakterie, wirusy, grzyby i prątki.
Dominującą metodą sterylizacji w gabinetach medycyny estetycznej jest sterylizacja wysokotemperaturowa prowadzona w sterylizatorach parowych. Szczerze mówiąc, na przestrzeni co najmniej ostatnich 20 lat nie spotkałam się innymi metodami dezynfekcji i sterylizacji w omawianych gabinetach. To dobrze, bo świadczy to o tym, że na dobre odeszły do lamusa stare metody, których skuteczność nie była pewna, bo niemożliwa do sprawdzenia.
Jakie są najczęstsze błędy popełniane przez gabinety w zakresie dezynfekcji i sterylizacji?
– Trudne pytanie. Błędy mogą być różne, szczerze mówiąc nie wiem jakie są najczęstsze. Ale z mojego doświadczenia wynika, że wciąż jeszcze brakuje odpowiedniej wiedzy, a brak wiedzy implikuje brak wyobraźni i odpowiedzialności. Skuteczność sterylizacji zależy bowiem od wielu czynników, w tym także od tego, czy procesy ją poprzedzające miały prawidłowy przebieg.
Jeśli osoba, której powierzono dekontaminację narzędzi, nie wie jak poprawnie dobierać środki dezynfekcyjne i ich stężenie, jak sporządzać roztwory z koncentratów płynnych, a jak z preparatów w formie proszków, kiedy wymienić roztwór środka dezynfekcyjnego na świeży, jak prawidłowo myć, sprawdzać, konserwować, pakować narzędzia, zgrzewać pakiety, układać je w komorze sterylizatora, dobierać parametry sterylizacji, interpretować wyniki wskaźników przed zwolnieniem wsadu, transportować i przechowywać pakiety po sterylizacji… to łatwo o błędy.
Jeżeli urządzenia nie są sprawdzane, utrzymywane w należytym stanie technicznym i higienicznym i dodatkowo nie są poddawane bieżącym oraz okresowym przeglądom, to również łatwo o błędy.
Gdy terminy ważności środków myjących, dezynfekcyjnych, pakietów, wskaźników nie są na bieżąco sprawdzane, to po raz kolejny otwiera się furtka, w której łatwo o błędy.
Dodatkowo jeśli nie stosuje się bieżącej walidacji procesów, to następny przyczynek do popełnienia błędu. Kolejny obszar to organizacja pracy. Procesy dekontaminacji muszą być wykonywane w spokoju i skupieniu. Jeśli są wykonywane pod presją czasu, w stresie, to nic dziwnego, że błędy się zdarzają.
Jakie są wymagania dotyczące szkolenia personelu w zakresie procedur dezynfekcji i sterylizacji?
– Świetne pytanie. Stanowi doskonałe uzupełnienie poprzedniej myśli. Aż się prosi, by rzec: Podstawowy cel szkoleń personelu w zakresie procedur dezynfekcji i sterylizacji to wzrost świadomości w celu wyeliminowania błędów wynikających z braku wiedzy oraz budowanie postaw odpowiedzialności za zdrowie własne i pacjentów podmiotu.
Zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zwalczaniu oraz zapobieganiu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, na kierownikach podmiotów leczniczych i innych osobach udzielających świadczeń zdrowotnych spoczywa obowiązek podejmowania działań mających na celu zapobieganie szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. A także utrzymywania placówki w należytym stanie higieniczno-sanitarnym.
Obowiązek ten obejmuje: prowadzenie procesów dekontaminacji, w tym właściwej sterylizacji narzędzi wielorazowego użycia, prowadzenie wewnętrznej kontroli skuteczności procesów sterylizacji, przechowywanie materiałów sterylnych. Dalej właściwe opracowanie, wdrożenie i stosowanie procedur zapewniających ochronę przed zakażeniami. Krótko mówiąc – wszystko w podmiocie musi działać tak jak powinno i aby tak było, należy uwzględnić stałe i systematyczne szkolenie personelu. Częstotliwość i zakres szkoleń powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i specyfiki danego podmiotu oraz adekwatne do potrzeb personelu.
W jaki sposób należy monitorować i dokumentować procesy dezynfekcji i sterylizacji w gabinetach?
– Odpowiadając możliwie najkrócej na to pytanie, powiem: procesy dekontaminacji w gabinetach należy tak monitorować i dokumentować, by:
- Umieć powiązać danego pacjenta z narzędziami i materiałami, które były użyte podczas wykonywania u niego wszelkich procedur medycznych.
- Potrafić wykazać, że poziom czystości mikrobiologiczny tych narzędzi i materiałów był adekwatny do rodzaju zabiegu. Skoro warunkiem wykonywania zabiegów z naruszeniem ciągłości tkanek jest używanie wyłącznie jałowych wyrobów, należy każdy proces dekontaminacji tak monitorować i dokumentować, by umieć potwierdzić, że miał prawidłowy przebieg. I jego skuteczność została potwierdzona poprzez przeprowadzenie odpowiedniej kontroli, przy użyciu adekwatnych testów.
Ponieważ jednak wiem doskonale, że ten temat budzi najwięcej wątpliwości i zwykle zajmuje sporo miejsca podczas szkoleń, które prowadzę – odpowiem szerzej.
W podmiocie medycznym należy prowadzić dokumentację procesów mycia i dezynfekcji z uwzględnieniem badania skuteczności mycia manualnego przy użyciu testu pozostałości zanieczyszczeń białkowych. Ponadto, kontrolowany musi być również każdy cykl sterylizacji. Kontrola obejmuje monitoring krytycznych parametrów fizycznych. Czyli w przypadku sterylizacji parowej – sprawdzenie wartości temperatury, czasu oraz ciśnienia. Z kolei testy chemiczne to aż 6 typów wskaźników informujących o warunkach panujących w komorze sterylizatora podczas procesu sterylizacji.
Kolejny element kontroli skuteczności sterylizacji to wskaźniki biologiczne. Do najpopularniejszych należą: Sporal A oraz testy szybkiego odczytu np. typu SporView, przewidziane do samodzielnego badania skuteczności sterylizacji. Zwalnianie wyrobów sterylizowanych do ponownego użycia następuje po zastosowaniu co najmniej dwóch metod badania skuteczności procesów sterylizacji. I odbywa się zgodnie z udokumentowanymi procedurami obowiązującymi w podmiocie świadczącym usługi medyczne.
Szczegółowe informacje w zakresie monitorowania i dokumentowania procesów dekontaminacji zawarte są w dokumencie: OGÓLNE WYTYCZNE dla wszystkich podmiotów wykonujących procesy dekontaminacji, w tym sterylizacji wyrobów medycznych i innych przedmiotów wielorazowego użytku wykorzystywanych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej lub zakażenia. Wydanych przez Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa Polskiego Stowarzyszenia Sterylizacji Medycznej Narodowego Instytutu Leków.
W jaki sposób gabinety medycyny estetycznej powinny postępować z odpadami medycznymi, aby spełniać obowiązujące przepisy sanitarno-epidemiologiczne?
– Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o odpadach przez odpady medyczne rozumie się odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych. A także prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Aktem wykonawczym do przywołanej ustawy, regulującym sposób postępowania z odpadami medycznymi w podmiocie wykonującym działalność leczniczą jest rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 października 2017r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi.
Rozporządzenie to bardzo szczegółowo określa wymagania dotyczące zasad selektywnego gromadzenia, znakowania, czasu i warunków przechowywania, wyposażenia oraz warunków pomieszczenia i urządzenia przeznaczonego do wstępnego magazynowania odpadów.
Gabinety medycyny estetycznej, jako podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych, mają także obowiązek stosowania opracowanej przez siebie szczegółowej procedury postępowania z odpadami medycznymi. Zatem nie tylko muszą postępować z odpadami medycznymi zgodnie z przywołanym rozporządzeniem. Ale także postępowanie to odpowiednio udokumentować. Spełnienie wymagań sanitarnych w zakresie postępowania z odpadami medycznymi to nic innego jak rzetelne wykonanie obowiązków określonych w przywołanym wyżej rozporządzeniu.
Jak wygląda kwestia wymogów sanitarnych dotyczących pomieszczeń i powierzchni w takich gabinetach?
– Wymogi sanitarne dla wszystkich podmiotów wykonujących działalność leczniczą, w tym także dla gabinetów medycyny estetycznej, zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Rozporządzenie to określa warunki ogólnoprzestrzenne, ogólnobudowlane, oświetlenie, wymagania dotyczące instalacji, pomieszczeń i urządzeń dla różnych rodzajów podmiotów. Szczegółowe wymagania dla gabinetu medycyny estetycznej znajdziemy w zał. Nr 2 do rozporządzenia określającym wymagania dla ambulatorium.
W ambulatorium zapewnia się: gabinet diagnostyczno-zabiegowy, w przypadku wykonywania zabiegów, co najmniej jedno pomieszczenie higieniczno-sanitarne, pomieszczenie higieniczno-sanitarne wyposażone dodatkowo w bidet, bezpośrednio połączone z gabinetem lekarskim, w przypadku świadczenia usług zdrowotnych z zakresu urologii, ginekologii lub o charakterze inwazyjnym w zakresie dolnego odcinka przewodu pokarmowego, sterylizatornię lub miejsce sterylizacji w gabinecie zabiegowym zapewniające spełnienie wymogów prawidłowego ciągu technologicznego procesów sterylizacji.
Jakie są konsekwencje prawne i zdrowotne zaniedbań w zakresie dezynfekcji i sterylizacji w gabinetach medycyny estetycznej?
– Nie wyczerpaliśmy jeszcze tematu wymagań sanitarnych w gabinecie medycyny estetycznej. Będzie ku temu okazja już wkrótce, podczas webinaru, do którego zostałam zaproszona przez Aesthetic Business. I na który serdecznie zapraszam.
Odnosząc się do kwestii konsekwencji prawnych, sprawa jest prosta: jest przepis prawny, a więc jest i możliwość porównania stanu faktycznego ze wzorem odniesienia, który ten przepis stanowi.
Stwierdzenie nieprawidłowości sanitarno-higienicznych skutkuje sankcjami w postaci nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego. Zaś niespełnienie wymagań sanitarno-technicznych uzasadnia wydanie decyzji administracyjnej przymuszającej do wykonania obowiązku prawnie nałożonego. W sytuacji stwierdzenia zagrożenia dla życia i zdrowia konsekwencje mogą skutkować nawet wyłączeniem obiektu z użytkowania.
Kary karami, sankcje sankcjami, obowiązki można wykonać. Ale prawdziwe pytanie brzmi: co z etyką i odpowiedzialnością za życie i zdrowie własne i pacjentów?
Na zakończenie serdecznie Państwa zapraszam do udziału w grupie na Facebooku: Dezynfekcja, sterylizacja i wymagania sanitarne od „A” do „Z”. Jest ona swoistą giełdą wiedzy, informacji o szkoleniach i nowościach oraz forum, na którym znaleźć można zarówno rozwinięcie poruszonych tematów, jak i inne, ważne informacje.
Sabina Tatarczyk – doświadczona specjalistka w branży medycznej i beauty, z bogatym doświadczeniem w inspekcji sanitarnej i edukacji akademickiej. Współzałożycielka sterylizatorni narzędzi medycznych, aktualnie prowadzi własną działalność, szkoląc i doradzając w zakresie spełniania norm sanitarno-higienicznych. Posiada szerokie kompetencje i uprawnienia w dziedzinie zarządzania jakością i bezpieczeństwem, zdobyte na renomowanych uczelniach. Jej praktyczna wiedza i wieloletnie doświadczenie czynią ją cenioną ekspertką w swojej dziedzinie.
