Jelita – często nazywane „drugim mózgiem” – pełnią kluczową rolę w utrzymaniu ogólnego zdrowia całego organizmu. Choć tradycyjnie postrzegane były głównie jako narząd trawienny, ich znaczenie wykracza daleko poza procesy związane z trawieniem czy metabolizowaniem i wchłanianiem składników odżywczych. W ostatnich latach – dzięki postępom w badaniach nad mikrobiomem – odkryto, że jelita odgrywają fundamentalną rolę w wielu aspektach zdrowia. W tym w funkcjonowaniu układu immunologicznego, regulacji metabolizmu, a nawet zdrowiu psychicznym.
Karolina Czyżowska
Współczesna nauka coraz bardziej docenia rolę jelit w kontekście zdrowia całego organizmu. A wiele aspektów związanych z jelitami czy zasiedlających je mikrobiotą nie jest jeszcze do końca poznanych. I stanowi obszar do dalszych badań oraz wzbudza coraz większe zainteresowanie współczesnej medycyny.
Co znajdziesz w artykule?
Oś Jelito-Skóra: związek między zdrowiem jelit a kondycją skóry
Jelita i skóra – choć z pozoru działające niezależnie od siebie organy – są ze sobą ściśle powiązane. W literaturze naukowej coraz więcej dowodów wskazuje na istnienie osi jelito-skóra podkreślającej związek między zdrowiem przewodu pokarmowego a stanem skóry. Skóra stanowi pierwszą linię obrony przed czynnikami zewnętrznymi i jest ważnym narządem immunologicznym. Przez jelita – w szczególności przez ich mikrobiotę – organizm komunikuje się z różnymi układami. W tym ze skórą, wpływając na jej stan zdrowia i wygląd.
Mikrobiota jelitowa produkuje szeroki zakres metabolitów, które mogą wpływać na stan skóry, dzięki dostarczeniu odpowiednich związków. W tym między innymi polifenoli stanowiących pożywkę dla bakterii jelitowych. Po spożyciu związków polifenolowych są one metabolizowane przez mikrobiotę jelitową do aktywnych form, które mogą być transportowane do skóry. Gdzie pomagają w redukcji stresu oksydacyjnego i stanów zapalnych.
Mechanizmy, za pomocą których jelita mogą wpływać na skórę, obejmują zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie drogi. Jelita mogą wpływać na stan skóry poprzez modulację układu immunologicznego, produkcję metabolitów, takich jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), a także poprzez wpływ na stan zapalny w organizmie. Wszystkie te elementy pokazują, jak kluczowa jest rola mikrobioty jelitowej w utrzymaniu zdrowia skóry. W przypadku dysbiozy jelitowej może dojść między innymi do wzrostu poziomu cytokin prozapalnych. Które przenikają do krwiobiegu i mogą wywoływać stan zapalny w odległych narządach, w tym w skórze.
Badania pokazują, że cytokiny prozapalne – takie jak interleukina-6 (IL-6) i czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-α) – mogą być zaangażowane w patogenezę dermatoz, takich jak łuszczyca i atopowe zapalenie skóry. W badaniach wykazano, że osoby z problemami skórnymi, takimi jak trądzik, atopowe zapalenie skóry czy łuszczyca, często mają zaburzoną równowagę mikrobioty jelitowej. Na przykład badania na pacjentach z trądzikiem wykazały, że często występuje u nich dysbioza jelitowa oraz problemy z funkcjonowaniem bariery jelitowej.
Badania kliniczne pokazują również, że suplementacja probiotykami może mieć korzystny wpływ na stan skóry, redukując objawy trądziku, łuszczycy i atopowego zapalenia skóry. W jednym z badań wykazano, że stosowanie probiotyków u pacjentów z trądzikiem prowadziło do zmniejszenia liczby wykwitów skórnych i poprawy ogólnego stanu skóry.
Oś Jelito-Mózg: związek między zdrowiem jelit a zdrowiem psychicznym
Jednym z najciekawszych odkryć dotyczących wpływu jelit jest związek między jelitami a mózgiem, znany jako oś jelito-mózg. Okazuje się, że jelita – wraz z zamieszkującą je mikrobiotą – mają zdolność wywierania wpływu na nastrój, zachowanie oraz zdrowie psychiczne. Oś jelito-mózg to termin odnoszący się do złożonej, dwukierunkowej komunikacji między przewodem pokarmowym a centralnym układem nerwowym. Komunikacja ta odbywa się za pośrednictwem wielu ścieżek, w tym nerwów (szczególnie nerwu błędnego), układu hormonalnego, układu immunologicznego oraz metabolitów produkowanych przez bakterie jelitowe.
Badania wykazały, że zaburzenia w funkcjonowaniu jelit mogą wpływać na zdrowie psychiczne. Prowadząc do takich zaburzeń, jak depresja, lęk, a nawet choroby neurodegeneracyjne – choroba Alzheimera lub Parkinsona. Głównym kanałem komunikacyjnym między jelitami a mózgiem jest nerw błędny przekazujący informacje sensoryczne z jelit bezpośrednio do mózgu. Z badań wynika, że bakterie jelitowe mogą wpływać na aktywność nerwu błędnego, co może wpływać na nastrój i zachowanie. Ponadto, mikrobiota jelitowa bierze udział w produkcji neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina i kwas gamma-aminomasłowy (GABA), które są kluczowe dla regulacji nastroju i stanów emocjonalnych.
Związek między mikrobiotą jelitową a zdrowiem psychicznym jest coraz lepiej udokumentowany w literaturze naukowej. Zgodnie z doniesieniami naukowymi okazuje się, że osoby cierpiące na depresję często mają zaburzoną równowagę w obrębie mikrobioty jelitowej, w tym zmniejszoną ilość bakterii z rodzaju Firmicutes i Bacteroidetes. Ponadto, eksperymenty na zwierzętach wykazały, że przeszczepienie mikrobioty od myszy z objawami depresji do zdrowych myszy wywołuje u tych ostatnich zmiany w zachowaniu charakterystyczne dla depresji. Co wskazuje na wpływ mikrobioty na zachowanie i zdrowie psychiczne.
Mechanizmy wpływania
Jednym z głównych mechanizmów, w jaki jelita wpływają na mózg, jest produkcja i modulacja neuroprzekaźników. Neuroprzekaźniki są chemicznymi przekaźnikami, które umożliwiają komunikację między komórkami nerwowymi w mózgu. Serotonina, dopamina i kwas gamma-aminomasłowy (GABA) to tylko niektóre z kluczowych neuroprzekaźników, które wpływają na nastrój, emocje i zachowanie. Badania wykazały, że mikrobiota jelitowa bierze czynny udział w produkcji tych substancji. Bakterie takie jak Lactobacillus i Bifidobacterium są również zdolne do produkcji GABA – neuroprzekaźnika hamującego, który odgrywa kluczową rolę w redukcji stresu i uczucia lęku.
Ważnym mechanizmem, poprzez który jelita wpływają na mózg, jest także ich rola w regulacji stanu zapalnego. Jelita są ważnym organem immunologicznym, a mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w modulacji odpowiedzi immunologicznej organizmu. Równowaga w obrębie mikrobioty wspiera barierę jelitową, która zapobiega przenikaniu patogenów i toksyn do krwiobiegu. Jednak w przypadku dysbiozy jelitowej bariera jelitowa może ulec uszkodzeniu. Co prowadzi do zwiększonego przenikania czynników zapalnych do krwiobiegu i wywoływania ogólnoustrojowego stanu zapalnego. Przewlekły stan zapalny jest jednym z czynników ryzyka wielu zaburzeń psychicznych, w tym depresji i lęku.
Cytokiny prozapalne, produkowane w odpowiedzi na dysbiozę jelitową, mogą przenikać przez barierę krew-mózg, wpływając na funkcjonowanie mózgu i zwiększając ryzyko rozwoju zaburzeń psychicznych. Oznacza to, że zdrowie jelit i kontrola stanu zapalnego są kluczowe dla ochrony mózgu przed negatywnym wpływem procesów zapalnych.
Jelita są również miejscem produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), takich jak kwas masłowy, propionowy czy octowy. Będących wynikiem fermentacji błonnika przez bakterie zasiedlające jelita. SCFA odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia jelit, działając przeciwzapalnie i wspierając barierę jelitową. Co więcej, SCFA mogą wpływać na funkcjonowanie mózgu poprzez modulację układu immunologicznego oraz bezpośrednie oddziaływanie na komórki mózgowe. Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym, SCFA mogą redukować stan zapalny w obrębie mózgu, co może być korzystne w prewencji i terapii zaburzeń neurodegeneracyjnych oraz psychicznych.
Zrozumienie tych mechanizmów otwiera nowe możliwości terapeutyczne, takie jak stosowanie probiotyków (zwłaszcza tzw. psychobiotyków) i prebiotyków. Mogących pomóc w modulowaniu zdrowia psychicznego poprzez wpływ na mikrobiotę jelitową. Badania w tym obszarze nadal trwają, ale już teraz wiadomo, że dbanie o zdrowie jelit może stanowić istotny element profilaktyki i terapii zaburzeń psychicznych.
Wpływ jelit na zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne
Rola jelit i mikrobioty jelitowej w zdrowiu człowieka jest coraz lepiej rozumiana. I coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w regulacji wielu funkcji organizmu, w tym także metabolizmu i układu hormonalnego. Zaburzenia w składzie mikrobioty mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. W tym zaburzeń metabolicznych i endokrynologicznych, takich jak otyłość, zespół policystycznych jajników (PCOS) i endometrioza.
Otyłość jest jednym z najpowszechniejszych problemów zdrowotnych współczesnego świata, a jej związek z mikrobiotą jelitową jest przedmiotem licznych badań. Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w metabolizmie poprzez wpływ na wchłanianie składników odżywczych, regulację apetytu i magazynowanie energii. Badania wykazały, że osoby otyłe mają inne proporcje mikrobioty jelitowej w porównaniu do osób o prawidłowej masie ciała. Szczególnie w zakresie stosunku bakterii z typów Firmicutes do Bacteroidetes.
Ponadto, produkowane przez bakterie jelitowe krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) mają zdolność regulacji metabolizmu lipidów oraz glukozy. A także wpływają na uwalnianie hormonów sytości, takich jak peptyd YY (PYY) i glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1), które redukują apetyt. W związku z tym dysbioza jelitowa może prowadzić do zaburzenia produkcji SCFA, co może przyczyniać się do nadmiernego spożycia kalorii i rozwoju otyłości.
Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w regulacji poziomów hormonów, w tym androgenów, kluczowych w kontekście zespołu policystycznych jajników (PCOS). Dysbioza jelitowa może prowadzić do zaburzeń metabolizmu hormonów, takich jak estrogeny i androgeny, co z kolei wpływa na zwiększoną produkcję androgenów w jajnikach.
Nadmiar androgenów jest jednym z charakterystycznych objawów PCOS i może prowadzić do takich symptomów jak trądzik, hirsutyzm (nadmierne owłosienie) i nieregularne miesiączki.
Dodatkowo, zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą wpływać na mechanizmy insulinooporności często współwystępującej z PCOS. Co prowadzi do wzrostu poziomu insuliny we krwi, a to z kolei może stymulować jajniki do produkcji większej ilości androgenów.
Wsparcie jelit i mikrobioty jelitowej za pomocą diety
Mikrobiota jelitowa pełni szereg istotnych funkcji dla naszego zdrowia. Bierze między innymi udział w syntezie witamin, enzymów trawiennych oraz krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA). Ważną rolą mikrobioty jest także jej udział w regulacji metabolizmu czy utrzymaniu integralności bariery jelitowej. Ponadto mikrobiota bierze udział w aktywacji i dojrzewaniu komórek odpornościowych i stanowi jej nieodłączny element. Gdyż jej rolą jest między innymi ochrona przed rozwojem patogennych drobnoustrojów.
Jej skład ulega zmianom i jest zależny od wielu czynników, w tym wieku, płci, czynników środowiskowych, stanu zdrowia, równowagi hormonalnej i diety. Badania wykazały, że dieta bogata w błonnik zwiększa różnorodność mikrobioty jelitowej i sprzyja wzrostowi korzystnych bakterii, takich jak Bifidobacterium i Lactobacillus. Wprowadzenie do diety większej ilości produktów bogatych w błonnik, takich jak pełnoziarniste zboża, owoce, warzywa, orzechy i nasiona, może wspierać zdrowie jelit poprzez zwiększenie produkcji SCFA i wspieranie różnorodności mikrobioty. Z kolei dieta uboga w błonnik, typowa dla zachodniego stylu życia, może prowadzić do dysbiozy jelitowej, zwiększonej przepuszczalności jelit oraz przewlekłego stanu zapalnego.
Ważnymi związkami obecnymi w diecie, które mają wpływ na kształtowanie się mikrobioty jelitowej są polifenole. Związki te obecne są w takich produktach jak no. warzywa, owoce w tym owoce niskocukrowe jagody, borówki, truskawki, zielona herbata, kawa czy kakao. Zgodnie z doniesieniami naukowymi związki polifenolowe mogą modulować skład mikrobioty jelitowej, sprzyjać wzrostowi korzystnych bakterii oraz produkcji SCFA. Polifenole mają zdolność do zmniejszania liczebności patogenów, takich jak Clostridium i Escherichia coli oraz zwiększania liczebności korzystnych bakterii, takich jak Lactobacillus i Bifidobacterium. Spożycie polifenoli może zatem wspierać zdrowie jelit i chronić przed dysbiozą jelitową.
Ponadto regularne spożywanie fermentowanych produktów, np. mlecznych czy kiszonek, dostarcza organizmowi pożytecznych mikroorganizmów, wspierając równowagę mikrobioty. Warto także unikać nadmiernego spożycia przetworzonej żywności, cukrów prostych i tłuszczów nasyconych, które mogą sprzyjać dysbiozie jelitowej. Ważnym aspektem dla uzyskania równowagi w obrębie mikrobioty jelitowej jest także regularna aktywność fizyczna oraz zarządzanie stresem, co wspomaga ogólną homeostazę organizmu.
Podsumowanie:
Jelita – poprzez mikrobiotę jelitową i produkcję metabolitów – komunikują się z wieloma narządami. Nie tylko mózgiem czy skórą, ale także płucami, wątrobą, sercem, nerkami czy tarczycą. Zrozumienie mechanizmów działania tych osi otwiera nowe perspektywy w diagnostyce, profilaktyce i leczeniu wielu chorób przewlekłych oraz w promocji zdrowia.
mgr inż. Karolina Czyżowska
Dyplomowana trycholożka, dietetyczka kliniczna, kosmetolożka, wykładowczyni akademicka. Pasjonatka szeroko pojętego zdrowego stylu życia. Wykonywana praca jest jej pasją i spełnieniem w pomaganiu innym. W swojej praktyce opiera się na holistycznym podejściu, łącząc wiedzę z zakresu kilku dziedzin kompleksowo wspiera pacjentów. Specjalizuje się w problemach łysienia i chorób skóry głowy, a także w dietoterapii chorób autoimmunologicznych, zaburzeń trawiennych i hormonalnych. W swojej pracy z pacjentami bazuje na indywidualnych zaleceniach oraz celowanej suplementacji opartej na analizie wyników badań.
