Dermatozy o podłożu genetycznym – skąd się biorą?

23.05.2023, ten tekst przeczytasz w: 6 minuty

Genetycznie uwarunkowane zaburzenia budowy i funkcji skóry są przyczyną chorób, które klasyfikuje się do grupy genodermatoz. Wśród nich znajdują się jednostki chorobowe o stosunkowo łagodnym przebiegu, których objawem są pojedyncze zmiany skórne. Jak również takie, które mogą mieć ciężki przebieg, czy prowadzić do powstania zmian o charakterze nowotworowym.

Zuzanna Pieczurczyk

Genodermatozy to grupa rzadkich schorzeń charakteryzujących się niejednorodnym przebiegiem klinicznym i rokowaniem oraz złożoną patologią molekularną. Diagnostyka molekularna ukierunkowana na identyfikację mutacji u osób dotkniętych chorobą umożliwia weryfikację rozpoznania klinicznego i obliczenie ryzyka nawrotu choroby u pozostałych członków rodziny. A także, stopniowo, jest również podstawą do opracowywania nowych terapii. Niemniej jednak nawet nowoczesne technologie molekularne pozwalają na wykrycie mutacji tylko u części pacjentów.

Wśród genetycznych schorzeń skóry można wyróżnić:

• choroby pęcherzowe (ch. Haileya-Haileya, pęcherzyca, pęcherzowe oddzielenie się naskórka);
• zaburzenia rogowacenia (łuszczyca, rybia łuska, rogowiec, ch. Dariera);
• zaburzenia barwy (albinizm, bielactwo);
• związane z tkanką łączną (toczeń rumieniowaty);
• naczyniowe (znamię naczyniowe, malferacje naczyniowe);
• atopowe zapalenie skóry.

Pęcherzowe oddzielanie się naskórka Epidermolysis bullosa (EB)

Istnieje kilka postaci tej genodermatozy. W postaci dystroficznej zmiany zlokalizowane są w skórze właściwej. Przy innej na skutek drobnych urazów  tworzą się rozległe, bolesne pęcherze surowicze lub krwotoczne. Na skórze powstają prosaki, przebarwienia, nadżerki, blizny i ubytki naskórka. Chorobie może towarzyszyć łysienie, zanik paznokci, zrosty palców rąk i stóp.

Pierwsze objawy mogą pojawić się zaraz po urodzeniu. A w późniejszym wieku wzrasta ryzyko rozwoju raka skóry w obrębie licznych blizn. Oprócz dużego nasilenia zmian skórnych choroba może objąć także inne organy. Chorzy na pęcherzowe oddzielanie naskórka nie są w stanie normalnie funkcjonować, ponieważ każdego dnia towarzyszy im dotkliwy ból. Częstość występowania choroby według danych z rejestru National EB Registry (NEBR) szacuje się na 1/50 000-100 000 żywych urodzeń.

Objawy kliniczne towarzyszące EB mogą być znacznie zróżnicowane, nawet w obrębie jednego typu choroby. Do zmian skórnych należą oprócz pęcherzy także nadżerki, prosaki, blizny, plamy pigmentacyjne, ubytki i zmiany dystroficzne w obrębie płytek paznokciowych, łysienie, zrosty palców prowadzące do pseudosyndaktyli. Objawom tym towarzyszą często patologie w obrębie innych narządów, m.in. przewodu pokarmowego (zrosty przełyku i odbytnicy), oczu, układu oddechowego czy przewodów słuchowych. Zmiany te prowadzą do zaburzenia funkcjonowania całego organizmu, m.in. niedożywienia i w konsekwencji opóźnienia rozwoju somatycznego, anemizacji oraz zwiększonej tendencji do nowotworzenia.

Przyczyną EB są mutacje w genach kodujących białka zaangażowane w tworzenie połączeń pomiędzy skórą właściwą, błoną podstawną a naskórkiem oraz pomiędzy komórkami naskórka. Do tej pory u pacjentów z EB zidentyfikowano mutacje w 12 genach.

Nadmierne rogowacenie skóry

Jest to stan, w którym martwe komórki naskórka nie ulegają naturalnemu złuszczeniu, ale gromadzą się nadmiernie w warstwie rogowej skóry. W efekcie dochodzi do jej pogrubienia, a także pogorszenia kondycji i wyglądu. Nie może ona pełnić swojej funkcji ochronnej.

Łuszczyca charakteryzuje się nadmierną proliferacją komórek skóry i zaburzonym procesem keratynizacji.
Zróżnicowany obraz kliniczny zależny od rodzaju i ciężkości choroby, może objawiać się postacią kilku pojedynczych blaszek o charakterze rumieniowo-złuszczającym, poprzez plamy, aż do uogólnionego zajęcia  powierzchni skóry. Objawy chorobowe zaczynają być widoczne w chwili, kiedy naskórek się złuszcza, odsłaniając czerwone miejsca na skórze.

Duże znaczenie w rozwoju łuszczycy mają czynniki genetyczne. Najbardziej znanym wśród nich jest gen HLA-Cw6, pozwalający na różnicowanie łuszczycy z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Dodatni wynik na obecność antygenu HLA-Cw6 mówi o predyspozycji do zachorowania na tę chorobę. Oznacza to, że dana osoba ma wrodzoną skłonność do zachorowania na łuszczycę – nie oznacza jednak, że na 100% na nią zachoruje. 

Badanie wykonuje się z krwi żylnej i nie wymaga od pacjenta wcześniejszego przygotowania. Nie jest to jednak jedyny gen powiązany z łuszczycą. Z tą chorobą łączą się także geny związane z regulacją stanu zapalnego, proliferacji naskórka i funkcjonowania bariery naskórkowej w łuszczycy. Obecnie znanych jest już ponad 80 takich genów.

Rybia łuska

Rybia łuska to uogólnione nadmierne rogowacenie z tworzeniem się hiperkeratotycznych nawarstwień i dachówkowato ułożonych łusek. Wady rozwojowe powstające podczas embriogenezy są wynikiem nieprawidłowości w obrębie chromosomów lub genów. Poszczególne rodzaje rybiej łuski różnią się sposobem dziedziczenia, czasem wystąpienia pierwszych objawów, a przede wszystkim stopniem ciężkości choroby. 

Diagnostyka rybiej łuski polega na badaniu fizykalnym oraz badaniach genetycznych. Jednym z najbardziej kompleksowych badań jest oznaczenie wykonywane techniką sekwencjonowania następnej generacji (NGS); w którym bada się pełne sekwencje genów odpowiedzialnych za rozwój choroby.

Rogowiec  jest chorobą polegająca na nadmiernym rogowaceniu skóry dłoni i stóp. Proces ten jest stale postępujący, a zarazem trudny do leczenia. Nadmiernie zrogowaciały naskórek może pękać, powodując głębokie rany oraz dyskomfort fizyczny i psychiczny.

Choroba Dariera

Choroba Dariera-White’a (synonimy: choroba Dariera, dyskeratoza follicularis) to rzadka genodermatoza uwarunkowana autosomalnie dominującym genem, charakteryzująca się dyskeratotyczno-akantolitycznymi zaburzeniami rogowacenia. Istnieje wiele chorób skóry o podobnych zaburzeniach zarówno w obrazie klinicznym, jak i histologicznym (choroba Haileya-Haileya, choroba Grovera, łojotokowe zapalenie skóry, pęcherzyca bujająca, liniowe znamię naskórkowe), które często powodują trudności diagnostyczne i terapeutyczne.

Dyskutuje się, czy zaburzenia te są odmianami jednej i tej samej choroby. Obraz kliniczny jest często modyfikowany przez różne czynniki zewnętrzne, takie jak wtórne infekcje (bakteryjne, wirusowe i grzybicze) czy nadwrażliwość na leki. Chorobę Dariera-White’a leczy się zwykle lekami ogólnoustrojowymi (retinoidy, leki przeciwhistaminowe), preparatami miejscowymi (sterydy, antybakteryjne), fotoprotekcyjnymi, a także metodami chirurgicznymi.

Albinizm charakteryzuje się brakiem  melaniny

Przyczyną jest brak tyrozynazy – kluczowego enzymu przekształcającego prekursor melaniny w aktywny barwnik w skórze. Choroba jest dziedziczona recesywnie, co oznacza, że u osoby chorej uszkodzone są dwie wersje genu kodującego tyrozynazę.

Bielactwo ujawnia się już w momencie narodzin dziecka. Noworodek cierpiący z powodu tego schorzenia ma jasnoróżową skórę i tęczówkę oka, co jest spowodowane prześwitywaniem naczyń krwionośnych. W późniejszym życiu skóra pozostaje jaśniejsza i bardziej podatna na oparzenia słoneczne niż u innych osób. Chociaż ta choroba genetyczna skóry nie zagraża zdrowiu i życiu, to jednak może powodować duży dyskomfort psychiczny.

Rodzaje tocznia rumieniowatego

Choroby tkanki łącznej to stany patologiczne o podłożu autoimmunologicznym, różniące się między sobą obrazem klinicznym. Jak również przebiegiem oraz odmiennymi metodami terapeutycznymi.

Toczeń rumieniowaty jest to przewlekła autoimmunologiczna choroba zapalna o nawrotowym charakterze. Toczeń może przyjmować postać o różnym nasileniu zmian chorobowych: od postaci ograniczonych, przez skórne, do układowych. W toczniu układowym  może dojść do zajęcia każdego narządu. Analizy wskazują występowanie tej dolegliwości u od 2 do 5 na 100 tys. osób. W patogenezie choroby podkreśla się także udział elementów genetycznych.

Zwiększenie ryzyka wystąpienia tocznia układowego wśród członków rodzin pacjentów, podobnie jak częstsze występowanie u nich przeciwciał przeciwjądrowych ANA (antinuclear antibody) było podstawą podjęcia badań genetycznych. Jednak problem, który napotykają badacze, wiąże się z wielogenową naturą i złożonym sposobem dziedziczenia. Geny stwierdzane u chorych na tocznia układowego dziedziczą się często razem, w postaci większych zespołów genowych. Co utrudnia ustalenie, który z nich jest odpowiedzialny za wystąpienie określonych objawów klinicznych.

Znamię naczyniowe (naczyniak)

powstaje wskutek zaburzeń układu krwionośnego. Dochodzi do rozszerzenia naczynek, co skutkuje czerwoną plamką widoczną na powierzchni skóry. Znamiona najczęściej widoczne są na skórze dziecka tuż po urodzeniu i rosną wraz z nim. Bardzo rzadko naczyniaki tworzą się u osób dorosłych. Wyróżnia się naczyniaki krwionośne (znamię naczyniowe płaskie) oraz chłonne.

Znamiona wrodzone są widoczne na skórze noworodka lub pojawiają się po kilku dniach od porodu. Czasami towarzyszą one innym zaburzeniom w rozwoju dziecka.

Znamię naczyniowe to zaczerwienienie o nieregularnych kształcie. Zmiana ta jest lekko wypukła, ma kolor od różowego do purpurowego. Naczyniaki najczęściej widoczne są na twarzy i głowie. Rzadziej pojawiają się na innych partiach ciała (ręce, nogi, tułów).

Do rozwoju malformacji naczyniowych dochodzi jeszcze w życiu płodowym, najczęściej między 4. a 19. tygodniem życia płodowego. Przyczyna ich powstawania nie jest dokładnie znana. Zazwyczaj zmiana jest widoczna już w momencie narodzin dziecka i rośnie wraz z nim. Czasami jednak staje się widoczna dopiero po upływie kilku, a nawet kilkunastu miesięcy, w niektórych przypadkach nawet po kilku latach.

Może zdarzyć się też tak, że malformacja naczyniowa jest niewidoczna (i niewykryta) przez całe życie pacjenta. Do ujawnienia się lub rozrostu zmiany mogą prowadzić urazy w jej rejonie, miejscowy stan zapalny oraz zmiany hormonalne pojawiające się w okresie dojrzewania, w trakcie cyklu menstruacyjnego oraz w czasie ciąży. W odróżnieniu od naczyniaków malformacje naczyniowe nie znikają samoistnie.

Atopowe zapalenie skóry

to kolejna choroba skóry o podłożu genetycznym. Do tej pory zidentyfikowano wiele genów podejrzewanych o udział w rozwoju tej genodermatozy. Wśród nich są geny związane z funkcją ochronną naskórka oraz geny związane z regulacją wrodzonej i nabytej odpowiedzi immunologicznej, obejmujące również regulację szlaku zależnego od IgE. Zauważono, że występowanie choroby zależy też od wielu czynników środowiskowych (np. stresu).

Objawy atopowego zapalenia skóry są uciążliwe. Zmieniona chorobowo skóra jest czerwona, łuszczy się i swędzi. Pacjenci odczuwają z tego powodu dyskomfort, co wpływa negatywnie na ich stan psychiczny.

Choroby skóry o podłożu genetycznym – jak sobie z nimi radzić?

Każda osoba doświadczająca genodermatozy powinna znajdować się pod opieką lekarza dermatologa. Aby rozpocząć skuteczne leczenie, potrzebna jest właściwa diagnoza dzięki badaniom genetycznym.

Niezmiernie ważna jest również opieka psychologiczna, szczególnie nad młodymi osobami, które pozostawione bez pomocy mogą nie zaakceptować swojego wyglądu. Z drugiej strony zauważono, że stres to czynnik wyzwalający wystąpienie objawów wielu chorób skóry.

Zuzanna Pieczurczyk
Absolwentka Wyższej Szkoły Inżynierii i Zdrowia w Warszawie, magister kosmetologii ze specjalizacją technologia kosmetyków. Świeżo upieczona studentka pielęgniarstwa. Jako kosmetolog i szkoleniowiec, w pracy realizuje swoje zamiłowanie do zawodu. Jednocześnie z entuzjazmem rozwija i podnosi swoje kompetencje, aby jej klienci i kursanci zawsze opuszczali gabinet z najlepszym możliwym rezultatem i wiedzą. Ceni sobie indywidualne i holistyczne podejście w terapiach skóry. Specjalizuje się w mezoterapii oraz eksfoliacji.