Nadal nie milkną echa związane z jedną z największych nowelizacji kodeksu pracy. Nie da się ukryć, że pracodawcy oraz specjaliści ds. kadr, mają teraz ręce pełne roboty. Oprócz szeregu zmian, do kodeksu pracy weszły także nowe uprawnienia pracownicze; dzięki którym pracownik może nieco poszerzyć swoją pulę dni wolnych. W niniejszym artykule przyglądamy się tym uprawnieniom.
Izabela Kaźmierczak-Kamiennik
Co znajdziesz w artykule?
Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej
Pierwszym z uprawnień, którym się zajmiemy, jest tzw. zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej. Przysługuje ono w wymiarze godzinowym lub dniowym, a dokładniej wskazując: w wymiarze 2 dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym. To pracownik w pierwszym składanym do pracodawcy wniosku decyduje o tym, w jakim wymiarze skorzysta z tego zwolnienia.
Jakie jest uzasadnienie skorzystania ze zwolnienia z powodu działania siły wyższej?
Jak wskazuje przepis: z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika.
Co to może dokładnie oznaczać?
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym (m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 listopada 2019 r., III APa 15/19) za siłę wyższą jest uznawane wyłącznie zdarzenie charakteryzujące się następującymi cechami: zewnętrznością, niemożliwością jego przewidzenia oraz niemożliwością zapobieżenia jego skutkom. Zdarzenie jest zewnętrzne wówczas, gdy następuje poza strukturą przedsiębiorstwa.
Niemożliwość przewidzenia, że dane zdarzenie nastąpi, należy pojmować jako jego nadzwyczajność i nagłość. Niemożliwość zapobiegnięcia skutkom zdarzenia jest tłumaczona jako jego przemożność, a więc niezdolność do odparcia nadchodzącego niebezpieczeństwa. W konsekwencji za przejawy siły wyższej uznaje się katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury; np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów.
Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej: wniosek i wynagrodzenie
Idąc dalej… Kolejną ważną kwestią, na którą należy zwrócić uwagę w kontekście tego uprawnienia, jest wysokość wynagrodzenia za pracę podczas korzystania ze zwolnienia. W kodeksie pracy jasno jest wskazane, że w okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.
Wniosek
Pracownik składa wniosek o udzielenie zwolnienia od pracy najpóźniej w dniu, w którym chce zacząć z niego korzystać. A pracodawca obowiązany jest udzielić pracownikowi zwolnienia. Przepis ten w swojej konstrukcji przypomina ten, dotyczący urlopu na żądanie. W związku z tym można przyjąć, że pracodawca w uzasadnionych przypadkach będzie mógł odmówić zgody na skorzystanie przez pracownika ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej.
Dlaczego?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, przytoczę ważny wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2008 r. II PK 26/08, który mówi:
Wniosek o udzielenie urlopu jest bowiem tylko żądaniem w rozumieniu art. 1672 kodeksu pracy, zaś możliwość skorzystania z tego uprawnienia zależy od udzielenia urlopu przez pracodawcę.
W związku z tym samo zawiadomienie pracodawcy o zamiarze wykorzystania urlopu nie jest podstawą do zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy. Idąc dalej – korzystanie z urlopu bez oczekiwania na decyzję pracodawcy nie usprawiedliwia nieobecności w pracy.
To pracodawca biorąc pod uwagę sytuację w swojej firmie, decyduje o udzieleniu bądź odmowie takiego urlopu. I rzecz jasna sama odmowa musi być uzasadniona i podyktowana dobrem zakładu pracy.
Urlop opiekuńczy
Kolejnym uprawnieniem pracownika, które zwiększa mu pulę dni wolnych od pracy, jest urlop opiekuńczy. Obok zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej, to kolejna nowość w kodeksie pracy.
Co na jego temat powinien wiedzieć pracodawca?
Zgodnie z art. 1731 kodeksu pracy:
§ 1.Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.
§ 2. Za członka rodziny, o którym mowa w § 1, uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.
§ 3. Urlopu, o którym mowa w § 1, udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
§ 4. Urlopu, o którym mowa w § 1, udziela się na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
§ 5. We wniosku wskazuje się imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz w przypadku członka rodziny ‒ stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny ‒ adres zamieszkania tej osoby.
Co możemy wywnioskować z powyższych przepisów?
- pracownik może skorzystać z urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym,
- wniosek o urlop opiekuńczy pracownik składa do pracodawcy najpóźniej na dzień przed skorzystaniem z urlopu,
- we wniosku wskazuje się:
a). imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych,
b). przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika
c). oraz w przypadku członka rodziny ‒ stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny ‒ adres zamieszkania tej osoby - okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze,
- urlop ten jest niepłatny – wynika to z brzmienia artykułu 80 kodeksu pracy, zgodnie z którym wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.
Co jeszcze warto wiedzieć?
We wniosku nie będą podawane szczegółowe informacje o stanie zdrowia osoby, której pracownik zapewnia osobistą opiekę. A jedynie przyczyna konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika.
Jak można przeczytać w uzasadnieniu do projektu ustawy: Zgodnie z opinią Ministerstwa Zdrowia nie należałoby opierać przesłanek do udzielenia tego świadczenia wyłącznie na zaświadczeniu wydawanym w systemie ochrony zdrowia Obowiązek wydawania odnośnych zaświadczeń stanowiłby kolejne obciążenie biurokratyczne, co najpewniej w największym stopniu dotknęłoby lekarzy POZ.
Podsumowanie
Podsumowując… Wprawdzie nowe uprawnienia pracownicze, pozwalają na zwiększenie puli dotychczasowych dni wolnych i skorzystanie ze zwolnień od pracy na zupełnie innej podstawie. Jednak należy zauważyć, że podczas korzystania z nich pracownik otrzyma: albo niższe o połowę wynagrodzenie, albo w ogóle nie będzie podstawy do wypłacenia wynagrodzenia za tenże okres.
W kolejnym artykule omówimy elastyczną organizację pracy, również wprowadzoną przez niedawną nowelizację kodeksu.
Izabela Kaźmierczak-Kamiennik
Prawniczka, ekspertka prawa pracy i umów w biznesie. W sieci i mediach społecznościowych działa jako Prawnik Izabela. Jej misją jest wspieranie przedsiębiorców w byciu świadomym i profesjonalnym pracodawcą. Realizuje ją, wskazując odpowiednie narzędzia prawne w celu minimalizowania sytuacji kryzysowych i prowadzenia biznesu w sposób płynny.
