Od 26 kwietnia 2023 r. w życie weszła ostatnia z nowelizacji kodeksu pracy. Zawiera ona szereg zmian, w tym te dotyczące urlopu rodzicielskiego. Co się zmienia i na co warto zwrócić uwagę?
Izabela Kaźmierczak-Kamiennik
Co znajdziesz w artykule?
Zwiększenie limitu urlopu rodzicielskiego
Zmiana dotyczy przede wszystkim zwiększenia puli urlopu rodzicielskiego. Do tej pory mieliśmy 32 tygodnie. Po zmianie wymiar ten ulega zwiększeniu do 41 tygodni.
Warto zwrócić uwagę na, że te słynne 9 tygodni urlopu rodzicielskiego wcale nie są zarezerwowane tylko dla ojca dziecka. Taka informacja często wynika z przekazów medialnych. Rodzice dziecka równie dobrze mogą się dzielić całym – 41 tygodniowym limitem. Najważniejsze, co powinniśmy wiedzieć to to, że jeden z rodziców może wykorzystać maksymalnie 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego. Wówczas drugi z rodziców, który nie wykorzystał pełnej puli, może wykorzystać te dodatkowe 9 tygodni.
Nowelizacja kodeksu pracy zakłada również, że w przypadku łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego będzie ulegał wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części. Nie dłużej jednak niż do 82 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie. Do tej pory limit ten wynosił 64 tygodnie.
Warto także zwrócić uwagę, że ustawodawca dodatkowo wskazuje, że rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, w przypadku łączenia pracy z urlopem rodzicielskim skorzystają ze zdecydowanie większego limitu tego urlopu. Który będzie wynosił do: 130 tygodni i 134 tygodni – w zależności od ilości urodzonych dzieci podczas jednego porodu.
Kto może skorzystać z dodatkowej puli urlopu rodzicielskiego?
Najwięcej problemów nastręcza jednak ustalenie, kto może skorzystać z nowych przepisów i kogo właściwie one dotyczą. Czy pracowników obecnie korzystających z urlopu rodzicielskiego, czy tych, którzy dopiero rozpoczną korzystanie? A może są jeszcze jakieś wyjątki, o których należy pamiętać?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy zajrzeć do przepisów przejściowych ustawy.
Można z nich wywnioskować, że:
- do pracownika, który w dniu wejścia w życie ustawy korzysta z urlopu rodzicielskiego udzielonego na podstawie tzw. długiego wniosku składanego nie później niż 21 dni po porodzie albo po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub przyjęcia dziecka jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) będą zastosowanie miały dotychczasowe zasady korzystania z urlopu rodzicielskiego; będzie on nadal korzystał z urlopu rodzicielskiego na zasadach właściwych dla tzw. długiego wniosku. Jednocześnie taki pracownik będzie uprawniony do nowego wymiaru urlopu rodzicielskiego, zwiększonego o 9 tygodni w stosunku do obecnego stanu prawnego.
- pracownik, który w dniu wejścia w życie ustawy korzysta z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie tzw. odrębnego wniosku składanego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu, będzie korzystał z tego urlopu na dotychczasowych zasadach (będzie on nadal korzystał z urlopu rodzicielskiego na zasadach właściwych dla tzw. odrębnego wniosku). Jednocześnie taki pracownik będzie uprawniony do nowego wymiaru urlopu rodzicielskiego, zwiększonego o 9 tygodni w stosunku do obecnego stanu prawnego;
- pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie nowych przepisów, czyli 26 kwietnia 2023 r., korzystają z urlopu rodzicielskiego albo jego części będą uprawnieni także do dodatkowej 9 tygodniowej puli urlopu rodzicielskiego.
W tym kontekście, warto zwrócić uwagę na art. 34 ustawy z dnia 9 marca 2023 r.
o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw:
1. Pracownik, który w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego, w wymiarze określonym w art. 1821a i art. 183 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejsza ustawą.
2. Do pracownika, o którym mowa w ust. 1, stosuje się art. 1821a § 4 i 5 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
3. Części urlopu rodzicielskiego, o której mowa w art. 1821a § 4 i 5 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, udziela się na zasadach określonych w przepisach ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
Co to oznacza?
Pracownicy, którzy w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia 26 kwietnia 2023 r. byli uprawnieni do urlopu rodzicielskiego lub z niego korzystali, mają również prawo do dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego.
Dlaczego?
Ponieważ właśnie od 2 sierpnia 2022 r. powinny w Polsce obowiązywać nowe zasady dotyczące urlopu rodzicielskiego. W związku z powyższymi zawirowaniami działy kadr będą miały pełne ręce roboty.
Zwrot wniosków o urlop rodzicielski
Ze względu na przepisy przejściowe i różnorakie sytuacje pracowników uprawnionych do urlopu rodzicielskiego, w niektórych przypadkach pracodawcy będą musieli cofnąć dotychczasowe wnioski pracowników o urlop rodzicielski.
Kogo to będzie dotyczyć?
Jak można przeczytać w przepisach przejściowych ustawy, do pracownika rodzica dziecka, który do dnia wejścia w życie nowej ustawy, czyli do dnia 26 kwietnia 2023 r. złożył wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego albo jego części, ale nie rozpoczął korzystania z tego urlopu przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, czyli 26 kwietnia 2023 r., będą miały zastosowanie nowe przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego.
To oznacza, że pracodawca będzie zwracał pracownikowi wniosek w celu jego zmiany i ponownego złożenia pracodawcy w terminie 7 dni. Jeżeli pracownik nie złoży ponownie wniosku, będzie korzystał z urlopu zgodnie z wnioskiem złożonym przed dniem wejścia w życie ustawy. Czyli zgodnie ze starymi przepisami. Co więcej – w tym wniosku, będzie należało również zawnioskować o ustalenie wysokości zasiłku w nowej wysokości.
Zmiana w dzieleniu urlopu rodzicielskiego na części
Od 26 kwietnia urlop rodzicielski można dzielić na 5 części. Trzeba go wykorzystać nie dłużej niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Co więcej – nie ma żadnych ograniczeń w długości poszczególnych części urlopu, jak to było do tej pory. W nowych przepisach czytamy:
Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Oznacza to zniesienie przepisów dotyczących możliwości wykorzystywania maksymalnie 16-tygodniowej części urlopu w późniejszym terminie. Co jest związane z uniezależnieniem urlopu rodzicielskiego od prawa do urlopu macierzyńskiego.
Nowe podstawy wymiary zasiłku
Jak można przeczytać w informacji o nowelizacji:
Zmiany w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przewidują, co do zasady, że miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego będzie wynosił 70% podstawy wymiaru zasiłku. Jednocześnie proponuje się, aby pracownica miała możliwość wyboru wysokości zasiłku macierzyńskiego, który będzie pobierany w okresie urlopu rodzicielskiego.
I tak przyjęte przepisy przewidują, aby: kobieta otrzymywała 100% zasiłek za cały okres korzystania z urlopu macierzyńskiego, natomiast za okres korzystania z urlopu rodzicielskiego oboje rodzice mieliby prawo do 70% zasiłku albo kobieta w ciągu 21 dni miałaby prawo złożyć do pracodawcy lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o wypłacanie jej 81,5% zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, przy czym za okres 9 tygodniowej nieprzenoszalnej części tego urlopu dla ojca dziecka przysługiwałby zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku; w przypadku niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia urlopu rodzicielskiego – na wniosek pracownika/ubezpieczonego – następowałoby wyrównanie zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego do 100% podstawy zasiłku macierzyńskiego, a zasiłek macierzyński za urlop rodzicielski wykorzystywany w kolejnych latach życia dziecka byłby płatny na poziomie 70% dla obojga rodziców.
Powyższe oznacza zmiany w obrębie wysokości zasiłków. Warto zwrócić uwagę na wysokość zasiłku w przypadku korzystania z dodatkowej 9-tygodniowej puli urlopu rodzicielskiego. Będzie on wówczas wynosił 70% podstawy.
Poza tym widać zmiany dotyczące wysokości zasiłku w przypadku korzystania z urlopów rodzicielskiego i macierzyńskiego. Zostały one podwyższone kolejno z 60% na 70% oraz z 80% na 81,5%.
Co w sytuacji, kiedy pracownik jest w trakcie pobierania zasiłku?
Czy przysługiwać mu będzie tzw. „wyrównanie” do 81,5%? Tak, ale pod warunkiem, że złoży wniosek do pracodawcy o podwyższenie zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego. Takie pismo należy złożyć w ciągu 21 dni od wejścia w życie nowych przepisów, czyli do 17 maja 2023 r. Wyrównanie nastąpi od dnia wejścia w życie przepisów do końca trwania urlopu rodzicielskiego.
Ostatnie, na co warto zwrócić uwagę i o czym pamiętać! Brak zatrudnienia i ubezpieczenia matki dziecka w dniu porodu nie stanowią od teraz przeszkody do skorzystania przez ojca dziecka z prawa do urlopu rodzicielskiego.
Podsumowanie
Podsumowując – od 26 kwietnia 2023 r. zmianie ulegają zasady dotyczące urlopu rodzicielskiego. Zostaje zwiększony jego limit, dzielić go można na 5 części i zostaje on uniezależniony od urlopu macierzyńskiego. Najważniejsze, na co powinni zwrócić uwagę pracodawcy, to przepisy przejściowe. Wskazują one sytuacje, kiedy pracownicy korzystają z urlopu rodzicielskiego na nowych zasadach, a kiedy na dotychczasowych.
Izabela Kaźmierczak-Kamiennik
Prawniczka, ekspertka prawa pracy i umów w biznesie. W sieci i mediach społecznościowych działa jako Prawnik Izabela. Jej misją jest wspieranie przedsiębiorców w byciu świadomym i profesjonalnym pracodawcą, poprzez wskazywanie odpowiednich narzędzi prawnych w celu minimalizowania sytuacji kryzysowych i prowadzenia biznesu w sposób płynny.
