Co znajdziesz w artykule?
Chłodna wiosna sprawiła, że złaknieni ciepła i słońca z chęcią wystawiamy skórę na wpływ pierwszych letnich promieni. Skóra chroni się przed destrukcyjnym wpływem słońca wytwarzając barwnik – melaninę. Nieprawidłowości przebiegu procesu syntezy melaniny zaobserwujemy dopiero za kilka miesięcy, w postaci przebarwień skóry.
Aneta Kołaczek
W przypadku przebarwień sprawdza się stara maksyma – lepiej zapobiegać niż leczyć. Eliminacja czynników powstawania przebarwień polegająca na fotoprotekcji skóry i stosowaniu antyoksydantów. To pierwsza z metod redukcji przebarwień skóry.
Definicja i rodzaje przebarwień
Przebarwienia (hiperpigmentacje) to nierównomierne nagromadzenie cząsteczek maleniny. Z uwagi na głębokość, na jakiej są zlokalizowane, dzielimy je na:
- przebarwienia naskórkowe – występujące w naskórku, najłatwiejsze do usunięcia;
- przebarwienia skórne – zlokalizowane w warstwie brodawkowatej skóry właściwej;
- mieszane – umiejscowione na różnych głębokościach skóry.
Zmiany barwnikowe możemy podzielić także w inny sposób. Zestawienie to obejmuje:
- piegi – drobne zmiany powstające w wyniku miejscowego nagromadzenia melaniny na policzkach, dekolcie czy grzbietach dłoni, często uwarunkowane genetycznie;
- plamy soczewicowate – zmiany charakteryzujące się ciemnobrązową barwą, średnicą około 1 cm i nieregularną krawędzią, będące następstwem uszkodzeń na poziomie komórkowym;
- przebarwienia pozapalne (PIH, Post-Inflammatory Hiperpigmentation) – powstają w wyniku uszkodzenia skóry, w miejscu przewlekłego stanu zapalnego obserwuje się przerost melanocytów oraz nadprodukcję melaniny związaną z zaburzeniami biochemicznymi;
- melasmę (ostudę) – brązowe symetryczne plamy, zlokalizowane na ogół na policzkach i czole, zmiany związane często z ciążą, leczeniem hormonalnym, chorobami tarczycy;
- melasmę naczyniową – zmiany barwnikowe występujące na obszarze teleangiektazji (trwale poszerzonych naczyń krwionośnych), dotkniętych stanem zapalnym.
Przebarwienia pojawiają się najczęściej na partiach ciała wystawionych na kontakt ze słońcem – twarzy , szyi, dekolcie, dłoniach.
Przyczyny powstawania przebarwień
Co może spowodować, że na naszej skórze powstają długotrwałe, a często nawet trudno odwracalne zmiany barwnikowe? Do przyczyn powstawania przebarwień zaliczyć możemy:
- zaburzenia pracy i nadreaktywność melanocytów;
- przerost melanocytów, nadmiar wypustek dendrytycznych;
- nadmierne magazynowanie melaniny wynikające z upośledzenia rozkładu barwnika;
- wpływ promieniowania słonecznego, brak ochrony skóry przed wpływem UV.
Powstawaniu przebarwień sprzyjają szczególnie rozmaite procesy czy sytuacje zachodzące w organizmach lub oddziałujące na nie. To:
- zmiany hormonalne towarzyszące, m.in.: ciąży, antykoncepcji czy stosowaniu zastępczej terapii hormonalnej;
- czynniki genetyczne;
- stany zapalne skóry;
- przyjmowanie leków, ziół czy innych substancji o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym;
- choroby ogólnoustrojowe, m.in.: choroby wątroby, niewydolność nerek, nadczynność tarczycy, choroby nadnerczy;
- upośledzenie zdolności regeneracyjnych skóry, stres oksydacyjny.
Mechanizm powstawania przebarwień
Wytwarzanie melaniny jest mechanizmem obronnym skóry, m.in. przed indukowanymi przez promieniowanie UV uszkodzeniami DNA komórek. Melanina pełni również funkcje antyoksydacyjne i detoksykacyjne.
Melanina wytwarzana jest przez melatynocyty – wyspecjalizowane komórki zlokalizowane w błonie podstawnej naskórka. Proces syntezy melaniny jest kontrolowany przez enzym – tyrozynazę i przebiega w dwóch etapach.
Pierwszy etap polega na przekształceniu tyrozyny w DOPA (3,4-dihydroksyfenyloalanina), a następnie DOPA-chinon. Kolejny etap to kaskadowe reakcje chemiczne polegające na przekształceniu DOPA-chinonu w melaninę.
Barwnik wytworzony przez melanocyty jest transportowany z błony podstawnej do keratynocytów w postaci melanosomów, za pomocą wypustek dendrytycznych.
Jak już zostało wspomniane, zaburzenia tego procesu, przerost melanocytów i wypustek dendrytycznych oraz nierównomierne gromadzenie melaniny w naskórku pozostawiają niemiłą wakacyjną pamiątkę… Trudne do usunięcia miejscowe przebarwienia.
Rola słońca w powstawaniu przebarwień
Promieniowanie UV odgrywa kluczową, choć niechlubną rolę w procesie powstawania przebarwień. To ono jest pierwszym czynnikiem uruchamiającym proces syntezy melaniny. Receptory obecne na powierzchni melanocytów pobudzone promieniowaniem słonecznym uruchamiają kaskadę reakcji. A ich wynikiem jest wytworzenie barwnika.
W procesie powstawania przebarwień uczestniczy zarówno promieniowanie UVA jak i UVB. Promieniowanie UVB pobudza aktywność tyrozynazy; enzymu niezbędnego do przebiegu procesu syntezy melaniny, a także stymuluje receptor melanokortyny MCR1.
Promieniowanie UVA z kolei przyspiesza proces utleniania melaniny, odpowiada za efekt natychmiastowej pigmentacji skóry.
Fotoprotekcja
Skoro słońce jest pierwszym czynnikiem wyzwalającym proces syntezy melaniny, zatem ochrona przed wpływem światła słonecznego jest pierwszą metodą zapobiegania przebarwieniom. Eliminacja czynników ryzyka to ważny element redukcji przebarwień. Przebarwienia mają tendencję do nawrotów, dlatego fotoprotekcja jest niezbędna u osób borykających się w przeszłości z tym problemem.
Podstawowym narzędziem ochrony skóry przed destrukcyjnym wpływem światła słonecznego są kosmetyki z filtrami UV. Stopień zapewnianej przez nie ochrony wyraża się współczynnikiem SPF (Sun Protection Factor, odnośnie promieniowania UVB) oraz PPD (metoda trwałej pigmentacji – Persistent Pigment Darkening – odnośnie promieniowania UVA).
W kosmetykach ochrony przeciwsłonecznej wykorzystywane są dwa typy filtrów: mineralne (fizyczne), do których zaliczamy dwutlenek tytanu (Titanium Dioxide, filtr UVA/UVB) i tlenek cynku (Zinc Oxide, filtr UVA) oraz chemiczne.
Jakie filtry?
Filtry chemiczne dozwolone do stosowania w Europie i najczęściej wykorzystywane w recepturach to:
- Bis-Ethylhexyloxyphenol Methoxyphenyl Triazine (zapewnia ochronę przed promieniowaniem UVA)
- Butyl Methoxydibenzoylmethane (filtr UVA),
- Diethylamino Hydroxybenzoyl Hexyl Benzoate (filtr UVA)
- Disodium Phenyl Dibenzimidazole Tetrasulfonate (filtr UVA)
- Methylene Bis-Benzotriazolyl Tetramethylbutylphenol (nano) (filtr UVA),
- Ethylhexyl Salicylate (zapewnai ochronę przed UVA i UVB),
- Ethylhexyl Triazone (filtr UVA/ UVB),
- Phenylbenzimidazol Sulfonic Acid (filtr UVA/UVB),
- Homomenthyl Salicylate (filtr UVA/UVB)
- coraz rzadziej już wykorzystywane w Europie (a w niektórych państwa świata zakazane) z uwagi na szkodliwy wpływ na środowisko wodne: Octocrylene, Ethylhexyl Methoxycinnamate, Benzophenone-3 i Benzophenone-4.
Zasada działania filtrów chemicznych polega na pochłanianiu energii świetlnej i przekształcaniu jej w energię cieplną. Filtry mineralne z kolei tworzą na powierzchni skóry warstwę ekranującą, odbijającą promieniowanie słoneczne.
Duże znaczenie dla skuteczności ochrony przeciwsłonecznej ma ilość nakładanego kosmetyku z filtrem i częstotliwość aplikacji. W warunkach laboratoryjnych do określenia wysokości współczynnika SPF przyjmuje się ilość kosmetyku z filtrem 2 mg/cm2 powierzchni skóry. Jak to odnieść do ilości jaką powinno się aplikować skórze w słoneczny wakacyjny dzień? Mówiąc obrazowo – jest to ilość kosmetyku, która zmieści się w pełnej dłoni. Taką ilość kosmetyku powinniśmy jednorazowo aplikować na ciało wystawione na wpływ światła słonecznego.
Kosmetyk z filtrem powinno się aplikować na około 15-20 minut przed ekspozycją skóry na promieniowanie UV. Aplikację należy powtarzać co około 2 godziny oraz każdorazowo po kąpieli w morzu czy jeziorze.
W powstawaniu przebarwień bierze udział zarówno promieniowania UVA jak i UVB. W kosmetykach ochrony przeciwsłonecznej poziom ochrony przed promieniowaniem UVA powinien wynosić 1/3 ochrony przed UVB. Spełnienie tej zasady wyraża na opakowaniu znaczek UVA w kółeczku.
Zasada ta odnosi się do kosmetyków ochrony przeciwsłonecznej. Ale z uwagi na coraz większą świadomość roli promieniowania UVA w przyspieszaniu procesów starzenia się skóry, w kremach z filtrem do twarzy na dzień również bardzo zwraca się uwagę na obecność odpowiedniej ilości filtrów zapewniających ochronę przed promieniowaniem UVA.
Nie tylko filtry
Jednym z niekorzystnych efektów działania promieniowania słonecznego na skórę jest generowanie nadmiaru wolnych rodników. Stres oksydacyjny, czyli stan, w którym naturalne mechanizmy antyoksydacyjne organizmu tracą wydolność, może być czynnikiem aktywującym proces melanogenzy. Melanina powstająca w procesie melanogenezy jest jednym z naturalnych mechanizmów obronnych organizmu przed destrukcyjną aktywnością wolnych rodników.
Antyoksydanty są zatem kolejnym po fotoochronie ważnym elementem przeciwdziałania przebarwieniom. Do silnych antyoksydantów zaliczamy m.in.: witaminy C i E, resweratrol, koenzym Q10, kwas liponowy, ekstrakty roślinne bogate w polifenole (ekstrakt z zielonej herbaty, granatu, winorośli, ekstrakt z jagód acai, ekstrakt z malin i szereg innych), niacynamid, kwas ferulowy, astaksantynę.
Aplikację kosmetyków bogatych w antyoksydanty warto połączyć z dietą. Bogatym źródłem przeciwutleniacz będą m.in.: warzywa i owoce bogate w karotenoidy, warzywa ciemnozielone, czerwone winogrona, pestki dyni, jajka, pełnotłuste mleko.
Must have pielęgnacji
Fotoprotekcja i stosownie antyoksydantów to dzisiaj must have pielęgnacji. Przeciwdziałają nie tylko przebarwieniom, ale też wielu innym procesom nasilających widoczność oznak starzenia się skóry. Świadomych użytkowników kosmetyków i zabiegów kosmetologicznych nie trzeba do nich przekonywać, ale zawsze warto o nich przypominać.
Aneta Kołaczek
Absolwentka chemii i Podyplomowych Studiów Zarządzania Marką. Technolog kosmetyków, autorka publikacji w mediach branżowych, obserwatorka trendów. Uczestniczka szkoleń, konferencji, targów i webinarów dotyczących kosmetologii i przemysłu kosmetycznego.
