Cellulit – czym jest i skąd się bierze?

27.04.2022, ten tekst przeczytasz w: 6 minuty

Cellulit jest to dolegliwość, z którą zmaga się wiele kobiet. Co druga kobieta rasy białej zmaga się z cellulitem. Dlatego też współczesna kosmetologia i medycyna estetyczna starają się jak najlepiej zaradzić temu problemowi.  Wiadomo, że aby wygrać walkę z cellulitem trzeba działać zdecydowanie i systematycznie. Zanim jednak odpowiemy sobie na pytanie jak z nim walczyć, zastanówmy się czym jest i jak są przyczyny jego powstawania.

Marta Dymek-Gładyszewska

Zacznijmy od dwóch często mylonych pojęć:

cellulit i cellulitis – to nie jest to samo!

Cellulit często nazywany jest „pomarańczową skórką”, panikulopatią, guzkowatym twardniejącym zwyrodnieniem tłuszczowym, włókniejącym zwyrodnieniem tkanki łącznej, lipodystrofią typu kobiecego. Jest to nieprawidłowe rozłożenie tkanki tłuszczowej z patologicznymi zmianami obrzękowo-włóknistymi w obrębie tkanki łącznej podskórnej.                                       

Cellulitis – zapalenie skóry i tkanki podskórnej z możliwością zajęcia mięśni, powięzi i ścięgien.

Przez wiele lat cellulit uznawany był za defekt kosmetyczny. Dzisiaj wiemy, że związany jest z zaburzeniami na podłożu hormonalnym; niewłaściwym funkcjonowaniu układu krążenia oraz nieprawidłowościami w tkance tłuszczowej i łącznej.

Według badań jest nim objętych ponad 90% kobiet, głównie rasy białej i żółtej. Umiejscowienie cellulitu u kobiet najczęściej obejmuje: pośladki, uda, biodra, brzuch, plecy w okolicy dołów pachowych, część przyśrodkową kolan. U mężczyzn występuje głównie na brzuchu i karku.

Wspominając o cellulicie nie możemy ominąć opisania tkanki tłuszczowej.

Tkanka tłuszczowa

Tkanka tłuszczowa umieszczona jest między skórą a mięśniami i ma za zadanie przede wszystkim chronić przed urazami mechanicznymi. Pełni także funkcję podporową dla skóry właściwej, nadaje zewnętrzny kształt powłokom skórnym, uczestniczy w termoregulacji. Poza tym jest swoistym magazynem energii oraz miejscem metabolizmu hormonów.

Komórki tłuszczowe (adipocyty) powstają z wrzecionowatych adipocytów. Każdy adipocyt zawiera dużą kroplę tłuszczu, głównie trójglicerydy około 90 – 99% oraz niewielkie ilości kwasów tłuszczowych, cholesterolu i fosfolipidy. Co ważne adipocyty połączone są z glikoproteinami, fibroblastami i przyległą włośniczką.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje komórek tłuszczowych:

• małe, ukrwione, które łatwo ulegają lipolizie, nie są zależne od estrogenów;
• duże, oporne na lipolizę, estrogenozależne.

Adipocyty zatem mają ogromną zdolność do zmiany swojej objętości. W przebiegu cellulitu mogą osiągać rozmiary od małego zrazika, do 20 mm.

Co nasila proces lipogenezy?

• insulina,
• estrogeny,
• prolaktyna,
• wysokoenergetyczna dieta z dużą zawartością węglowodanów.

Podskórna tkanka tłuszczowa składa się z dwóch warstw; zewnętrzna siateczkowa przylegająca bezpośrednio do skóry właściwej i wewnętrzna blaszkowata, która zmniejsza swoją objętość wraz ze zmianą masy ciała.

Etiopatogeneza

W procesie rozwoju cellulitu duży wpływ mają zarówno czynniki genetyczne, jak i predyspozycje osobnicze. U kobiet tkanka tłuszczowa warunkowana jest przez żeńskie hormony płciowe takie jak np. estrogeny. Estrogeny działają na receptory α adipocytów. Sprzyjają lipogenezie o odkładaniu tłuszczu, stymulują wzrost glikozaminoglikanów w skórze, co może doprowadzić do tworzenia obrzęków. Pobudzają syntezę włókien kolagenowych. Zmiany powstałe w strukturze prowadzą do zwóknień.

Wyróżniamy cztery elementy mogące prowadzić do rozwoju tej jednostki:

1. Zaburzenia w budowie tkanki łącznej. W cellulicie dochodzi do  granulacji i zbijania się w bezpostaciową substancję włókien tkanki łącznej  ścian naczyń krwionośnych. A także przegród łącznotkankowych, tkanki podskórnej z towarzyszącym tym zmianom obrzękiem tkankowym. Na taki obraz mają wpływ m.in. estrogeny. 

Nadmierna ilość płynu śródtkankowego doprowadza do zmian komórkowych adipocytów, ucisku na naczynia i mikrokrążenia oraz w rezultacie niedotlenienia tkankowego. Za mała ilość tlenu w tkankach powoduje uruchomienie tzw. kaskady beztlenowej. I wzrostu syntezy kwasy mlekowego, który wpływa na zwiększenie syntezy kolagenu. W ten sposób powstaje zwiększona ilość włókien tkanki łącznej w obrębie tkanki podskórnej, jak i naczyń włosowatych tej tkanki.

2. Zaburzenia związane z mikrokrążeniem.

– naczynia włosowate tętnicze,

– naczynia limfatyczne,

– naczynia żylne.

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu tętniczego, żylnego i chłonnego skóry i tkanki podskórnej prowadzą do:

– wzrostu ciśnienia śródwłośniczkowego,

– spadku ciśnienia osocza,

– wzrostu ciśnienia płynu tkankowego,

– spadku przepływu limfy, co jest bezpośrednią przyczyna obrzęku.

3. Jednostka neuro-wegetatywna. Główną składową tej jednostki jest układ nerwowy sympatyczny znajdujący się w obrębie skóry właściwej i  tkanki podskórnej.  Pobudzenie tego układu doprowadza do modyfikacji stosunku stężenia cAMP do Comp.

Zmiany  w stosunku stężenia tych związków są odpowiedzialne za regulację aktywności fibroblastów, mikrokrążenia i metabolizmu tłuszczów w adipocytach. Poprzez wpływ na fibroblasty dochodzi do wzrostu, bądź spadku syntezy kolagenu i glikozamonoglikanów.  Kontrola mikrokrążenia spowodowana jest działaniem rozszerzającym i kurczącym naczynia krwionośne. Natomiast w obrębie adipocytów dochodzi do  lipolizy lub lipogenezy w zależności od pobudzenia nerwowego.

4. Jednostka energetyczno–tłuszczowa. Adipocyty odpowiedzialne są za gromadzenie triglicerydów. Tworzą one zraziki, z których każdy posiada własne unaczynienie i otoczony jest przez włókna tkanki łącznej tworzące przegrody łącznotkankowe. Co ciekawe rozmiar adipocytów tkanki tłuszczowej w okolicy biodrowo–udowej jest większy niż w okolicy brzusznej u kobiet. W okolicy bioder i ud metabolizm jest także wolniejszy niż w okolicy brzusznej.

Predyspozycje do powstania celullitu

związane są zarówno z czynnikami genetycznymi  i wrodzonymi, jak również stylem życia. Do najważniejszych czynników genetycznych możemy zaliczyć:

• płeć – występuje głównie u kobiet;
• rasę – najczęściej u rasy białej i żółtej, rzadziej u czarnej;
• rozłożenie tkanki tłuszczowej;
• typ biologiczny – u latynoamerykanek umieszczony głównie na biodrach, u kobiet w typie nordyckim i anglosaskim na brzuchu;
• liczbę, stan i czułość receptorów hormonalnych na afektywnych komórkach;
• predyspozycję do zaburzeń krążeniowych.

Nie bez znaczenia jest także styl życia:

• problemy emocjonalne – depresja, długotrwały stres;
• sposób odżywiania – dieta z nadmierna ilością tłuszczów, węglowodanów i soli;
• siedzący tryb życia, przebywanie w jednej pozycji przez długi okres czasu,  wysokie obcasy, obcisły ubiór, długie kąpiele w gorącej wodzie.

Ilość czynników mających znaczenie w rozwoju cellulitu jest duża i zróżnicowana.  Informacje zawarte w piśmiennictwie (Ignaciuk A. Cellulit – przyczyny, terapie, możliwości. Beauty Forum 2003, 9: 32-33. Rossi AB, Vergnanini AL. Cellulite: a review. J Eur Acad Dermatol Venereol 2000, 14(4):251-262) wykazują, że odpowiednio wcześnie rozpoczęta prewencja może częściowo uchronić kobiety przed rozwojem lipodystrofii.

Możemy wyróżnić cztery główne typy cellulitu:

1. Twardy – występuje głównie u młodych osób, regularnie ćwiczących. Tkanka podskórna jest jędrna, nie zmienia się wraz ze zmianą pozycji ciała. Widoczny jest przy ujęciu fałdu skórnego. Postaci tej często towarzyszą rozstępy.
2. Miękki – występuje u mało aktywnych fizycznie kobiet. Słabe napięcie i wiotkość mięśni, często u kobiet, które gwałtownie schudły. Widoczny jest przy zmianie pozycji ciała.
3. Obrzękowy – jest to najczęstsza postać. Objawia się wzrostem objętości tkanek kończyn dolnych. Tkanka jest blada i cienka. Kobiety skarżą się na uczucie ciężkości nóg.
4. Mieszana – charakteryzuje się występowaniem u jednej pacjentki różnych postaci cellulitu.

W diagnostyce cellulitu pomaga nam zastosowanie skali makroskopowej:

• 0° – po ujęciu fałdu skórnego widać niewielkie pofałdowania. Naczynia włosowate zatracają prawidłową przepuszczalność, co powoduje „opuchnięcie” tkanki tłuszczowej i niedostateczny przepływ limfy.
• I° – po ujęciu fałdu skórnego i napięciu mięśni widać niewielkie pofałdowanie. W przestrzeniach międzykomórkowych zbiera się płyn; tkanka jest mocniej „opuchnięta” niż w stopniu 0°. Następuje początek zaburzeń w tkance tłuszczowej – gromadzenie komórek tłuszczowych i wzrost włókien kolagenowych.
• II° – pofałdowanie skóry widoczne jest w stanie spoczynku. Dochodzi do zaburzeń w tkance tłuszczowej pod postacią grudek i drobnych guzków ok. 1 mm.
• III° – zraziki tkanki tłuszczowej tworzą guzki większych rozmiarów (2-20 mm). Są wyczuwalne i bolesne. Powierzchnia skóry w spoczynku daje objaw „pomarańczowej skórki”.

Możemy także wykorzystać badania zaburzenia ukrwienia tkanek – termografię.

Termograf kontaktowy

to klisza z ciekłych kryształów zatopionych w folii, które świecą pod wpływem ciepła. Różne kryształki reagują na różne zakresy ciepła i świecą innymi kolorami. W przypadku cellulitu w tkance występują różnice w ukrwieniu, a co się z tym wiąże w ciepłocie tkanek. Tam gdzie są obrzęki i zastoje krew płynie wolniej i jest niższa temperatura. A więc kolor na termografie będzie inny od tego miejsca, gdzie nie ma procesów patologicznych i jest normalny przepływ krwi przez tkanki.
Jeśli tkanka jest zdrowa, kolor będzie jednolity (niebieski lub zielony). Przy niewielkich zmianach kontrast między kolorami będzie mały; np. we wczesnym stadium na kliszy pokaże się kolor żółty przechodzący łagodnie w pomarańczowy. Im bardziej cellulit się zaostrza, tym większy kontrast pomiędzy kolorami na kliszy. Np. żółty sąsiaduje z brązowym, a w zaawansowanej fazie obraz jest czarny, z jasnymi punktami.

• I° Obraz jest plamisty, nakrapiany , dochodzi do nadmiernej przepuszczalności naczyń.
• II° Występują większe skupiska przekrwienia i niedokrwienia.
• III° Widoczne są plamki jak cętki leopardzie.
• IV° W obrazie klinicznym przeważają głównie obszary niedokrwienia (hypotermiczne); są one duże, plamiste i zlewające się.

W walce z „pomarańczową skórką” wspomagają nas różnego rodzaju zabiegi wykonywane w gabinetach kosmetologii i medycyny estetycznej oraz odpowiednio ustawiona dieta. O tym wszystkim przeczytacie w drugiej części artykułu, który ukaże się niebawem.

Marta Dymek-Gładyszewska

Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi na wydziale farmaceutycznym ukończony tytułem mgr kosmetologii. Szkoleniowiec, członek Krajowej Izby Kosmetologii, właścicielka gabinetu. Specjalizuje się w zaawansowanych procedurach estetycznych, propagując jednocześnie bezpieczne i holistyczne podejście do pracy z pacjentem. W wolnej chwili pisze specjalistyczne artykuły skierowane do profesjonalistów z branży beauty i ich klientów.