Co znajdziesz w artykule?
Bielactwo jest często lekceważone jako problem estetyczny, chociaż jego skutki wiążą się często ze znacznym obciążeniem dla codziennego życia. Przez wielu traktowane jest jako poważny defekt estetyczny ograniczający ich aktywność w różnych sferach życia. Obecność zmian skórnych na odsłoniętych częściach ciała może stać się poważnym problemem psychologicznym i powodem społecznej izolacji pacjenta.
dr n. biol. Kornelia Niemyska
Choroba ta może wykazywać się stygmatyzacją w społeczeństwie, co upośledza społeczne i emocjonalne funkcjonowanie pacjenta. Gdy dotyczy dzieci, ma ogromny wpływ na rozwój psychologiczny.
Aż 55% ludzi chorych na bielactwo leczy się na dolegliwości lękowe i depresję. Pacjentom towarzyszą często stres, poczucie dyskryminacji i niska samoocena. Ponad 1/4 uważa, że choroba zaburza ich życie seksualne; u samotnych, nieśmiałych mężczyzn nasila problemy adaptacyjne. Problemy psychologiczne – szczególnie silne – mogą być u osób rasy ciemnej lub łatwo opalających się, ze względu na duży kontrast między skórą zdrową i chorą.
Definicja i epidemiologia choroby
Bielactwo (łac. vitiligo) jest nabytym zaburzeniem pigmentacji skóry, wynikającym z destrukcji melanocytów. I charakteryzującym się występowaniem dobrze odgraniczonych plam odbarwieniowych.
Według WHO liczba pacjentów z bielactwem dotyczy 1% populacji, a w krajach południowych dochodzi do 3-4%. Bielactwo występuje we wszystkich grupach wiekowych i etnicznych, jednak u osób z ciemną karnacją przemiany te są bardziej wyraźne.
Średni wiek zachorowania przypada na około 24 lata. U dzieci bielactwo zazwyczaj pojawia się między 4 a 8 rokiem życia, co stanowi 25% wszystkich przypadków. Ryzyko urodzenia dziecka z bielactwem wynosi do 30% u rodziców obciążonych chorobą. I do 10% jeżeli dermatoza wystąpiła u krewnych (babcia, pradziadek).
Patomechanizm bielactwa
Patomechanizm choroby – mimo ciągłych badań – nie jest w pełni poznany, czego konsekwencją jest brak bezpiecznych i skutecznych terapii. Nasilenie zmian następuje w wyniku stresu lub intensywnego nasłonecznienia. Uogólnione bielactwo może rozpocząć się w późniejszym okresie życia, w miejscach wrażliwych na ucisk, tarcie lub uraz. I zazwyczaj ma charakter postępujący z nawrotami.
Dotychczas opisano kilka teorii przedstawiających patogenezę choroby:
- genetyczną,
- autoimmunologiczną,
- cytotoksyczną,
- neurogenną
- biochemiczną,
prowadzącą w końcowym efekcie do destrukcji melanocytów.
W surowicy pacjentów z bielactwem wykryto różne krążące przeciwciała skierowane przeciwko melanocytom. Przeciwciała te wydają się być związane z rozległością zmian. Występują u ponad 90% u pacjentów z większym zaawansowaniem i u 50% u pacjentów z mniejszym zaawansowaniem choroby.
Badania genetyczne potwierdzają dziedziczenie nie-mendlowskie; sugerując, że bielactwo jest wieloczynnikową, wielogenową chorobą. Bielactwo nabyte jest często zgłaszane w związku z zaburzeniami autoimmunologicznymi; takimi jak choroba tarczycy, cukrzyca i łysienie plackowate.
W surowicy pacjentów z bielactwem wykryto różne krążące przeciwciała skierowane przeciwko melanocytom. Przeciwciała te wydają się być związane z rozległością zmian. Występują u ponad 90% u pacjentów z większym zaawansowaniem i u 50% u pacjentów z mniejszym zaawansowaniem choroby.
Rodzaje bielactwa
Ze względu na rozległość i umiejscowienie zmian chorobowych wyróżnia się:
- bielactwo ograniczone (w tym ogniskowe i segmentowe),
- uogólnione (akralno–twarzowe lub pospolite),
- całkowite
- oraz typy mieszane.
Bielactwo może mieć charakter wrodzony lub nabyty.
Bielactwo wrodzone (łac. albinismus, albinizm) spowodowane jest mutacjami w genach związanych z prawidłowym działaniem komórek barwnikowych. Obejmuje ono całą powierzchnię skóry, oczy oraz włosy. Może występować jako składowa licznych zespołów albo jako izolowane zaburzenie. Choroba jest zazwyczaj dziedziczona w sposób autosomalny recesywny lub też sprzężony z płcią.
Albinizm współwystępuje z zaburzeniami widzenia; np. w przypadku albinizmu skórno-ocznego – grupy chorób związanych z zaburzeniami ostrości widzenia i światłowstrętem. Albinizm oczny to rzadkie zaburzenie charakteryzujące się obniżoną ilością pigmentu w obrębie narządu wzroku, oczopląsem, nasilonym światłowstrętem, fotofobią oraz zmniejszoną ostrością widzenia u mężczyzn.
U osób z albinizmem łatwo dochodzi do powstania rumieni, pęcherzy, nadżerek oraz nadmiernego rogowacenia.
Bielactwo nabyte (łac. vitiligo) jest nabytym schorzeniem skóry, spowodowanym zanikiem melanocytów i utratą melaniny w naskórku. Pierwsze odbarwienia są efektem intensywnego działania promieniowania nadfioletowego lub mechanicznego uszkodzenia skóry.
Odbarwienia mają różny kształt i wielkość. Początkowo są okrągłe o wielkości ziarna soczewicy, potem stopniowo zwiększają się. W ich obrębie nie obserwuje się stanów zapalnych, zaczerwień lub złuszczeń naskórka. Włosy występujące w obrębie ognisk także są pozbawione barwnika.
Obraz kliniczny
Bielactwo jest chorobą przewlekłą powodującą dyskomfort estetyczno-psychologiczny. Pierwsze objawy obejmują pojawienie się małych jasnoróżowych plamek, które z czasem przyjmują barwę mlecznego koloru.
Plamy mogą być różnej wielkości (od kilku milimetrów do kilku centymetrów). Często zlewają się między sobą, mają wyraźne granice, są okrągłego lub owalnego kształtu. Samoistne remisje są niezwykle rzadkie.
Bielactwo do pewnego momentu przebiega z szybką progresją, po czym ogniska nie zmieniają już swojej formy i pozostają w stałej postaci do końca życia pacjenta. Ogniska depigmentacji mogą być pojedyncze lub złożone, zlokalizowane na dowolnej części skóry. W miejscach narażonych na promieniowanie słoneczne (twarz, szyja, dekolt, grzbietowa powierzchnia dłoni). Choć spotyka się je też umiejscowione w okolicach dołów pachowych, okolicach naturalnych otworów oraz błon śluzowych czy zewnętrznych narządach płciowych.
Bielactwo do pewnego momentu przebiega z szybką progresją, po czym ogniska nie zmieniają już swojej formy i pozostają w stałej postaci do końca życia pacjenta. Ogniska depigmentacji mogą być pojedyncze lub złożone, zlokalizowane na dowolnej części skóry. W miejscach narażonych na promieniowanie słoneczne (twarz, szyja, dekolt, grzbietowa powierzchnia dłoni).
Zazwyczaj depigmentowane plamy rozprzestrzeniają się symetrycznie. Ponadto u chorych obserwuje się zmiany dystroficzne w aparacie skórnym; zmniejszenie odruchu mięśni włosowych i naczyń krwionośnych, zmniejszenie wydzielania sebum i pocenia się w miejscach odbarwień.
Jeżeli plamy powstają na głowie, włosy też tracą pigment i stają się białe. Często chorzy z bielactwem (20-60%) wyjawiają zjawisko Koebnera. Polega ono na pojawieniu się białych plam wokół urazów na skórze (oparzenie, otarcie, rozcięcie skóry).
Metody korekcji kosmetycznej bielactwa
Leczenie bielactwa ma na celu zminimalizowanie lub zapobieganie progresji choroby, osiągnięcie repigmentacji lub depigmentacji. I osiągnięcie zadowalających efektów kosmetycznych.
W leczeniu i postępowaniu kosmetycznym należy uwzględnić nie tylko rozległość zmian chorobowych i czas ich trwania, ale również fototyp skóry pacjenta. U osób z jasną karnacją (I, II fototyp) zmiany chorobowe są mniej widoczne w porównaniu do pozostałych pacjentów. Co niejednokrotnie pozwala ograniczyć postępowanie do stosowania preparatów z filtrami UV, samoopalaczy oraz makijażu korygującego.
Podejście terapeutyczne do pacjentów powinno być spersonalizowane i dostosowane do ich wieku, rasy, podtypu bielactwa, dotkniętego obszaru skóry i stabilności choroby.
Makijaż kamuflujący
Makijaż korygujący można zdefiniować jako metodę mieszania barw w taki sposób, aby uzyskać wizualną korektę (neutralizację, normalizację) wyglądu skóry, przy użyciu kolorowych pigmentów. Do kamuflażu plam bielaczych używa się produktów kamuflujących o ton lub dwa ciemniejszy od koloru skóry. Na ciemniejszą obwódkę wokół zmiany nakłada się jaśniejszy korektor.
Wybór produktów kosmetycznych uzależniony jest od rozległości plam bielaczych. Dostępna jest szeroka gama różnych rodzajów produktów, które można podzielić ze względu na konsystencję oraz siłę krycia. Najmniej kryjące są płynne podkłady, a podkłady mocno kryjące zwane są kamuflażami.
Aby makijaż korygujący był trwały, niezbędne jest użycie odpowiednich produktów utrwalających, takich jak pudry sypkie oraz fiksery – utrwalacze w spray´u. Produkty te przedłużają trwałość makijażu nawet do 36 godzin. Do korygowania zmian w przebiegu bielactwa stosuje się również samoopalacze lub produkty brązujące.
Kryjące produkty kosmetyczne
Kosmetyki do makijażu plam odbarwieniowych cechuje większa zawartość pigmentu w porównaniu z preparatami drogeryjnych (50-54% vs. 10-15%), co umożliwia tuszowanie zmian bielaczych. Metoda ta wymaga kilkukrotnych korekt w ciągu dnia, a efekty nadal mogą być niezadowalające.
Produkty bazujące na kwasie dokozaheksaenowym DHA (dihydroksyaceton), są najbardziej popularne, zapewniają długotrwały kolor przez kilka dni.
Do produktów odznaczających się silnymi właściwościami kryjącymi i jednocześnie najpopularniejszych należy podkład i puder. W celu ukrycia odbarwień nakłada się korektor o ton, ewentualnie dwa ciemniejszy od karnacji.
Charakterystyczna dla bielactwa jest ciemna granica wokół zmiany, tzw. obwódka, którą należy rozjaśnić, a następnie utrwalić makijaż. W przypadku bielactwa najczęściej sprawdzają się preparaty o delikatnie oliwkowej barwie. Do niwelowania zmian w przebiegu bielactwa używa się również samoopalaczy.
Mikropigmentacja medyczna w maskowaniu bielactwa
Stosunkowo nowym podejściem do problemu plam bielaczych jest ich maskowanie przy pomocy mikropigmentacji medycznej. Będącej odmianą makijażu permanentnego i stosowanej także do maskowania szpecących blizn. Istotą rozwiązania jest dobór odpowiedniego pigmentu, jak najbardziej zbliżonego do naturalnego koloru skóry. Wprowadzany jest on podskórnie za pomocą specjalnego urządzenia, przypominającego połączenie strzykawki z długopisem.
Zabieg mikronakłuwania polega na połączeniu poziomych, pionowych i skośnych nakłuć wybranych zmian; powtarzając je około 3 do 4 razy, aż do pojawienia się punktowego krwawienia. W zależności od wielkości obszaru pojedynczy zabieg trwa od 1 do 3 godzin, a efekty pigmentacji utrzymują się nawet do 3 lat.
Z czasem barwnik blednie, o około 20% rocznie, aż do całkowitego zniknięcia. Atestowane barwniki pochodzenia roślinnego lub mineralnego są bezpieczne, neutralne dla organizmu i zwykle nie powodują odczynów alergicznych.
Stosunkowo nowym podejściem do problemu plam bielaczych jest ich maskowanie przy pomocy mikropigmentacji medycznej. Będącej odmianą makijażu permanentnego i stosowanej także do maskowania szpecących blizn. Istotą rozwiązania jest dobór odpowiedniego pigmentu, jak najbardziej zbliżonego do naturalnego koloru skóry.
Na efekt końcowy pigmentacji zmian bielaczych wpływ mają takie indywidualne czynniki jak:
- morfologia i fizjologia skóry,
- jej kolor,
- grubość
- wiek (im pacjent starszy, tym procesy zachodzące w skórze przebiegają wolniej i tym samym wprowadzony pigment utrzymuje się dłużej).
Nie bez znaczenia jest także:
- codzienna pielęgnacja,
- obecność procesów chorobowych,
- problemy endokrynologiczne
- wpływ promieniowania UV.
Przeciwwskazaniami do przeprowadzenia całej procedury są m.in.:
- hemofilia i anemia,
- zażywanie leków rozrzedzających krew,
- alergie i choroby skórne (łuszczyca)
- nadwrażliwość na stosowane pigmenty.
Mikronakłuwanie jest uważane za nieinwazyjny zabieg estetyczny z niskim odsetkiem powiązanych skutków ubocznych takich jak podrażnienie skóry, łagodny rumień, obrzęk, suchość i łuszczenie się skóry.
Profilaktyka
W przebiegu bielactwa nabytego niezbędna jest edukacja pacjenta dotycząca pielęgnacji i ochrony zmian bielaczych. Skóra pozbawiona barwnika bardzo łatwo pochłania promieniowanie UVB. A poparzenia słoneczne mogą znacznie pogorszyć objawy choroby. W związku z tym niezbędna jest ochrona skóry przed promieniowaniem UV w postaci wodoodpornych filtrów przeciwsłonecznych o wskaźniku ochrony przeciwsłonecznej SPF (Sun Protection Factor) wynoszącym co najmniej 30.
Preparaty te należy stosować co dwie godziny, nawet w przypadku pochmurnej pogody. Pacjentom z bielactwem przeciwwskazane jest korzystanie z solarium ze względu na duże ryzyko poważnego poparzenia skóry.
Skóra pozbawiona barwnika bardzo łatwo pochłania promieniowanie UVB. A poparzenia słoneczne mogą znacznie pogorszyć objawy choroby.
Kornelia Niemyska
Doktor nauk biologicznych, wykładowca akademicki, autorka publikacji z obszaru nauk medycznych i nauk o zdrowiu.
Bibliografia dostępna w redakcji
