Zastosowanie wybranych peelingów chemicznych w terapii trądziku pospolitego (cz. 1)

09.12.2021, ten tekst przeczytasz w: 8 minuty

W gabinetach kosmetycznych jak i lekarskich dużą popularnością cieszą się zabiegi chemoeksfoliacji. Peelingi kwasowe ze względu na szerokie spektrum działania wykorzystywane są w terapii trądziku i blizn potrądzikowych, zabiegach przeciwstarzeniowych, rozjaśniających skórę, zmniejszających widoczność przebarwień.

Karolina Sałagan-Kwiatkowska

Zabieg chemoeksfoliacji polega na kontrolowanym złuszczaniu zewnętrznych powłok skóry. W rezultacie tego następuje odbudowa poszczególnych jej warstw, polepszenie wyglądu i struktury dzięki pobudzeniu przemian komórkowych. Badania naukowe potwierdzają skuteczne działanie peelingów kwasowych w leczeniu różnych schorzeń skórnych, w tym trądziku pospolitego. W czasie kuracji z zastosowaniem peelingów chemicznych procesy w skórze przebiegają w dwóch etapach: 

• katabolicznym – gdy następuje rogowacenie i usunięcie uszkodzonych struktur komórkowych;
• anabolicznym – kiedy dochodzi do odbudowy i zastąpienia zniszczonych struktur nowymi.

Zastosowanie peelingów chemicznych w terapii trądziku

Podział peelingów chemicznych ze względu na głębokość działania:

• peeling bardzo powierzchniowy – złuszcza warstwę rogową i jasną naskórka do warstwy ziarnistej;
• peeling powierzchniowy – działa na cały naskórek oraz na warstwę brodawkowatą skóry właściwej;
• peeling średniogłęboki – jego działanie sięga do powierzchniowej warstwy siateczkowatej skóry właściwej;
• peeling głęboki – działa do środkowej warstwy siateczkowatej skóry właściwej.

Skuteczność działania poszczególnych peelingów zależy od:

• składu preparatu,
• typu skóry, jej grubości i wrażliwości,
• fototypu,
• stężenia kwasu,
• mocy kwasów i jego pH,
• biodostępności i rodzaju podłoża,
• ilości użytego preparatu oraz ilości nałożonych warstw.

Wskazaniem do zastosowania chemoeksfoliacji są:

• skóra łojotokowa,
• trądzik,
• blizny potrądzikowe,
• przebarwienia,
• zmarszczki.

W terapii trądziku  najczęściej wykonywane są peelingi z użyciem kwasów:

• glikolowy
• pirogronowy
• salicylowy
• azelainowy
• TCA

W przypadku delikatnych zmian trądzikowych zastosowanie znalazły również:

• laktobionowy
• kwas migdałowy.

Na rynku kosmetycznym dostępne są także peelingi złożone, które zawierają w swoim składzie mieszankę różnych kwasów oraz substancji pomocniczych. Przykładem takich produktów jest Polski Peeling Ziołowy Jadwiga, Algaplant Peel Clarena czy Yellow Peel. W serach lub ampułkach, przeznaczonych do skóry trądzikowej możemy również znaleźć kwas laktobionowy oraz mlekowy.

W celu uzyskania efektów terapii przeważnie wykonywana jest w serii kilku zabiegów w odstępach od 7 do 30 dni w zależności od mocy peelingu i techniki wykonywania zabiegu.

Kwas glikolowy

Kwas glikolowy(łac. Acidum glycolicum) o wzorze sumarycznym HOCH₂COOH jest jednym z najczęściej stosowanych α-hydroksykwasów w zabiegach kosmetycznych (rys. 1). W naturze występuje w winogronach, jabłkach oraz soku z  trzciny cukrowej.

Moc działania kwasu glikolowego nałożonego na skórę uzależniona jest od jego stężenia i pH roztworu. Ze względu na mały rozmiar cząsteczki przy stosunkowo dużej hydrofilowości, kwas ten łatwo przenika przez naskórek do warstwy podstawnej. Ponadto skuteczność peelingu uzależniona jest także od formy galenowej i rodzaju nośnika. A także postaci w jakiej występuje kwas i obecności dodatkowych składników preparatu.

Biodostępność kwasu glikolowego wzrasta wraz z obniżeniem pH roztworu poniżej wartości współczynnika pKa oraz przy podwyższeniu jego stężenia. Przy pH wyższym od pKa wynoszącego 3,8 preparaty z kwasem glikolowym wykazują głównie działanie nawilżające. Natomiast przy pH niższym od współczynnika pKa kwas ten przyśpiesza proces złuszczania naskórka.

Ze względu na bardzo dobrą rozpuszczalność kwasu glikolowego w wodzie preparaty w formie płynnej działają mocniej i szybciej. Natomiast preparaty w formie żelowej wykazują słabsze działanie ze względu na stopniowe uwalnianie kwasu.

W kosmetologii wykorzystuje się głównie kwas glikolowy w postaci wolnej lub częściowo zneutralizowanej. Kwas glikolowy w postaci wolnej charakteryzuje się bardzo silnym działaniem oraz szybciej przenika warstwy  skóry.

Aplikację na skórę należy wykonać bardzo ostrożnie, ze względu na jego agresywne działanie, występowanie intensywnego rumienia w trakcie zabiegu oraz możliwość wywołania epidermolizy.

Forma częściowo zneutralizowana natomiast jest połączeniem kwasu glikolowego z zasadą, np. NH₃, czyli amoniakiem oraz NaOH, czyli wodorotlenkiem sodowym. Preparaty te także zazwyczaj mają wyższe pH, powyżej 3,8 i wykazują głównie działanie nawilżające.

Kwas glikolowy może występować także w postaci zbuforowanej oraz zestryfikowanej. W tej formie znalazł zastosowanie jako składnik preparatów kosmetycznych.

W kosmetologii wykorzystuje się głównie kwas glikolowy w postaci wolnej lub częściowo zneutralizowanej. Kwas glikolowy w postaci wolnej charakteryzuje się bardzo silnym działaniem oraz szybciej przenika warstwy  skóry. 

Kwas glikolowy nałożony na skórę wykazuje działanie metaboliczne poprzez hamowanie enzymów takich jak: fosfotransferaza, transferaza siarczanowa oraz kinaza, które odpowiadają za wiązanie grup fosforanowych i siarczanowych w wewnętrznej ścianie korneocytu. Zmniejszenie ilości tych grup prowadzi do osłabienia sił przyciągania wewnętrznego, co skutkuje zmniejszeniem się ładunku ujemnego na powierzchni komórki. W następstwie dochodzi do zmniejszenia kohezji korneocytów i co za tym idzie – złuszczenia martwych komórek naskórka.

Omawiany kwas przyspiesza proces keratynizacji naskórka, nie zaburzając funkcji ochronnej bariery naskórkowej. Pozwala zmniejszyć przerośniętą warstwę rogową naskórka, reguluje wydzielanie łoju oraz skutecznie eliminuje zaskórniki i drobne grudki.

W 2002 roku Kefala V.K. wraz z Kinigalaki P. przeprowadzili badania in vivo na grupie ochotników cierpiących na trądzik pospolity. Badacze wykazali, iż kwas glikolowy w połączeniu z β-cyklodekstryną normalizuje wydzielanie łoju – działanie seboregulujące. I dlatego też powinien być wykorzystywany w terapiach antytrądzikowych. Ponadto kwas glikolowy pobudza proces proliferacji fibroblastów, stymulując syntezę włókien kolagenowych i elastynowych.

U osób z trądzikiem zabiegi z użyciem kwasu glikolowego będą działać nie tylko złuszczająco i rewitalizująco na skórę. Także będą zapobiegać powstawaniu blizn i przebarwień oraz hamować namnażanie się bakterii Propionibacterium acnes.

Kwas migdałowy

Kwas migdałowy o wzorze sumarycznym C₈H₈O₃ należy do alfa-hydroksykwasów (AHA). Otrzymywany jest najczęściej poprzez hydrolizę wyciągu z gorzkich migdałów. Posiada grupę aromatyczną i występuje w postaci dwóch enancjomerów. Jest związkiem słabo rozpuszczalnym w wodzie, bardzo dobrze rozpuszczalnym w tłuszczach oraz alkoholu etylowym.

Cząsteczka kwasu migdałowego jest większa w porównaniu z cząsteczką kwasu glikolowego. Dlatego też kwas migdałowy wykazuje mniejszy stopień penetracji naskórka, mniejsze ryzyko podrażnień oraz łagodniejsze właściwości złuszczające.

Kwas migdałowy charakteryzuje się najsilniejszym działaniem bakteriobójczym spośród wszystkich kwasów AHA. Działa przeciwko szczepom Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Bacillus proteus oraz Aerobacer aerogenes. Posiada istotne właściwości lipofilowe, dzięki czemu może penetrować skórę w okolicy gruczołów łojowych i przyczyniać się do regulowania wydzielania łoju.

Skutecznie radzi sobie z przebarwieniami. Złuszcza naskórek, co prowadzi do równomiernego rozprowadzania barwnika. Najlepsze efekty działania tego kwasu można zaobserwować przy zmianach barwnikowych płytkich i powierzchniowych. Dodatkowo peeling z kwasem migdałowym rewitalizuje skórę, wygładza drobne zmarszczki, a także pobudza naturalny proces złuszczania. Skóra po zabiegu jest odświeżona, wygładzona oraz zregenerowana.

Dzięki tym właściwościom zabieg eksfoliacji kwasem migdałowym szczególnie polecany jest osobom zmagającym się z trądzikiem, bliznami potrądzikowymi, przebarwieniami oraz oznakami starzenia się. Peeling z użyciem kwasu migdałowego jest bezpieczny i dobrze tolerowany przez skórę. Działa delikatnie, dlatego też znalazł on zastosowanie w terapii cery wrażliwej i naczyniowej.

Zaletą zabiegu eksfoliacji kwasem migdałowym jest niewielkie złuszczenie oraz możliwość przeprowadzenia zabiegu latem – brak działania fototoksycznego i fotouczulającego kwasu. W związku z tym stosowanie kwasu migdałowego nie wymaga aplikowania filtrów przeciwsłonecznych.

W gabinetach kosmetologicznych można spotkać się z połączeniem kwasu migdałowego z innymi peelingami chemicznymi na przykład z kwasem salicylowym lub pirogronowym. A także w terapiach łączonych z mikrodermabrazją lub mezoterapią.

Badanie porównawcze

W 2019 roku Rashmi Sarkar i wsp. przeprowadzili badanie porównawcze. Czterdzieści pięć osób podzielono na trzy grupy, po 15 osób w każdej grupie. Wszyscy uczestnicy badania posiadali łagodny lub umiarkowany trądzik. Na czas badania inne terapie przeciwtrądzikowe zostały przerwane.

Każda z trzech grup została przebadana pod kątem działania innych kwasów, w tym jedna z nich mieszanką 10% kwasu migdałowego w połączeniu z 20% kwasem salicylowym. Pacjentów poddano 6 sesjom zabiegu eksfoliacji mieszanką tych kwasów. Zabiegi przeprowadzano co dwa tygodnie. Badania te potwierdziły skuteczność 10% kwasu migdałowego w połączeniu z 20% kwasem salicylowym w leczeniu trądziku i przebarwień potrądzikowych.

Po zakończeniu badania odnotowano spore zmniejszenie liczby zmian trądzikowych oraz istotny spadek przebarwień. Pod koniec 12 tygodnia zmniejszenie zmian trądzikowych wyniosło w tej grupie ponad 74 %.

Kwas migdałowy charakteryzuje się najsilniejszym działaniem bakteriobójczym spośród wszystkich kwasów AHA. Działa przeciwko szczepom Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Bacillus proteus oraz Aerobacer aerogenes. Posiada istotne właściwości lipofilowe, dzięki czemu może penetrować skórę w okolicy gruczołów łojowych i przyczyniać się do regulowania wydzielania łoju.

W tym samym roku grupa naukowców na czele z Surabhi Dayal przeprowadzili badanie porównujące skuteczność kwasu migdałowego i salicylowego w leczeniu trądziku pospolitego. Pięćdziesiąt osób zmagających się z trądzikiem pospolitym, o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu, podzielono na dwie grupy. Grupę pierwszą poddano zabiegom eksfoliacji 30% kwasem salicylowym, a grupę drugą 45% kwasem migdałowym.

Łącznie przeprowadzono 6 sesji, w odstępie 2 tygodni. Badania wykazały skuteczność obu kwasów w leczeniu trądziku pospolitego. W leczeniu zmian niezapalnych lepszy okazał się kwas salicylowy, natomiast kwas migdałowy miał przewagę w leczeniu zmian zapalnych. Stwierdzono, że oba kwasy są równie skuteczne w leczeniu trądziku pospolitego. Jednak kwas migdałowy wykazuje mniejsze ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Preparaty do użytku domowego, takie jak kremy czy toniki zawierają 5-10% kwas migdałowy, natomiast eksfoliacja w gabinecie przeprowadzana jest zazwyczaj kwasem migdałowym w stężeniu od 40 do 50 %.

Z uwagi na fakt, że cząsteczka kwasu migdałowego jest większa w porównaniu z cząsteczką kwasu glikolowego, wykazuje mniejszy stopień penetracji naskórka. Dzięki temu kwas migdałowy przejawia łagodniejsze właściwości złuszczające oraz mniej podrażnia skórę.

Druga część artykułu wkrótce!

Karolina Sałagan-Kwiatkowska
Właścicielka i kosmetolog w Klinice Urody. Wykładowczyni w Filii UJK w Sandomierzu.

Współpraca Koło Naukowe Kosmetologii Filia UJK w Sandomierzu

Bibliografia:

1. Stasiorowska S, Rodak I. Chemoeksfoliacja  w gabinecie kosmetologicznym – Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu w Bydgoszczy. 2/2020/vol. 9
   Kosmetologia Estetyczna.
2. Czarnota A. Chemoeksfoliacja – substancje stosowane w peelingach medycznych oraz wskazania do ich stosowania. Kosmetologia Estetyczna 2017 
3. Semla M. Peelingi – podstawa nowoczesnej pielęgnacji. Art of Beauty 2017 
4. Przewłocka-Gągała M. Współczesny model postępowania z problemem blizn w kosmetologii i medycynie estetycznej. Aesth Cosmetol Med. 2021 
5. Trznadel-Budźko E, Kaszuba A. Peelingi chemiczne – definicja, rodzaje, wskazania kliniczne, powikłania. Adamski Z, Kaszuba A. (red.). Dermatologia dla kosmetologów. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2008 
6. Sałagan-Kwiatkowska K., Niemyska K. Wykorzystanie wybranych kwasów organicznych w niwelowaniu blizn potrądzikowych. 2 / 2019 / vol. 8 Kosmetologia Estetyczna s. 177-181.
7. Chlebus E, Serafin M. Peelingi chemiczne wczoraj i dziś – aktualny stan wiedzy o chemoeksfoliacji. Dermatologia Estetyczna 2015 
8. T. Pavicic,  G.G. Gauglitz,  P. Lersch,  K. Schwach-Abdellaoui,  B. Malle,  H.C. Korting, D.  Nowicka, A. Ciszek, A. Migasiewicz. Wpływ wybranych alfa-hydroksykwasów (AHA) na funkcje bariery ochronnej naskórka, Dermatologia Estetyczna 2014 
9. Kannangara A. P. Acne scar management. Global Dermatology. 2015, 2 (5): 183-186.
10. Noszczyk M. Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012.
11. Perzanowska-Stefańska M. Zastosowanie zabiegów estetycznych w lecznictwie dermatologicznym – podejście praktyczne. Dermatologia Estetyczna. Termedia Wydawnictwa Medyczne. Poznań,  2016.
12. Majewska M, Czeczot H. Flawonoidy w profilaktyce i terapii. Terapia i Leki. 2009, 65 (5): 369-377.
13. Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Rekomendacje  Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Kompleksowa  terapia hormonalna u kobiet z trądzikiem– 2011. Ginekologia Polska.   2012, 83: 229-232.
14. Ramos-e-Silva M, Carneiro SC. Acne vulgaris: review and guidleines. Dermatology Nursing 2009, 2: 63-68.
15. Chlebus E, Serafin M. Pilingi. Dermatologia Estetyczna. Termedia Wydawnictwa Medyczne. Poznań, 2016.
16. Kapuścińska A, Nowak I. Zastosowanie kwasów organicznych w terapii trądziku i przebarwień skóry. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej. 2015, 69: 374-383.
17. Katalog produktów profesjonalych. Bielenda Professional. 2015.
18. Katalog produktów. Clarena. 2016
19. Twój przewodnik pielęgnacyjny. Arkana. 2020
20. Roguś-Skorupska D. α-Hydroksykwasy, β-hydroksykwasy i polihydroksykwasy w postępowaniu zachowawczym i zabiegach dermatologicznych. Nowa Medycyna. 2002, 3: 161-167.
21. Roguś-Skorupska D. Bliznowce – epidemiologia, etiopatogeneza i leczenie. Nowa Medycyna. 2002, 3: 23-28.
22. Sharad J. Combination of microneedling and glycolic acid peels for the treatment of acne scars in dark skin. Journal of Cosmetic Dermatology. 2011, 10 (4): 317-23.
23. Kefala V.K, Kinigalaki P. In vivo evaluation of the effect of β-cyclodextrin on sebum secretion on people developing two kinds of acne vulgaris: a. comedonal acne and b. cosmetic asne. Epitheorese Klinikes Farmakologias kai Farmakokinetikes. 2002, 16: 179-182.
24. Niemyska K, Marwicka J. Zastosowanie  kwasu migdałowego w kosmetyce. Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych im. E. Lipińskiego w Kielcach – Wydział Nauk o Zdrowiu. 1 / 2017 / vol. 6 Kosmetologia Estetyczna (str. 30-31)
25. Dąbrowska D, Zawadzka P, Zavyalova O. Zastosowanie kwasów owocowych w leczeniu zmian trądzikowych i potrądzikowych. Katedra i Zakład Technologii Chemicznej Środków Leczniczych,  Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, UMK w Toruniu. Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce, Poznań 2017 (str.71)
26. Ząbczyńska M, Jurzak M. Zastosowanie hydroksykwasów w kosmetologii. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego 2012 (str. 96-97)
27. Krzyżostan M. Peelingi chemiczne – remedium na problemy skórne. Świat Przemysłu Kosmetycznego 4/2018 (str. 66)
28.  Cutan J. Comparative Study of 35% Glycolic Acid, 20% Salicylic-10% Mandelic Acid, and Phytic Acid Combination Peels in the Treatment of Active Acne and Postacne Pigmentation. Aesthet Surg. Jul-Sep 2019;12(3):158-163. doi: 10.4103/JCAS.JCAS_135_18
29. Surabhi Dayal, Kirti Dudeja Kalra, Priyadarshini Sahu. Comparative study of efficacy and safety of 45% mandelic acid versus 30% salicylic acid peels in mild-to-moderate acne vulgaris.  doi: 10.1111/jocd.13168. Epub 2019 Sep 25.
30. Sicińska J. Kwas azelainowy i laktobionowy w leczeniu miejscowym trądziku zwykłego.
31. Chudek E.,  Urtnowska-Joppek K. Postępowanie w terapii trądziku różowatego. Część II – Zalecenia pielęgnacji domowej. 5 / 2019 / vol. 8 Kosmetologia Estetyczna s. 589-591.
32. Dębek P., Piotrowska  A., Nastałek M., Totko-Borkusiewicz N., Czerwińska-Ledwig O., Zuziak R., Pilch W. Zastosowanie kwasu azelainowego w wybranych schorzeniach dermatologicznych. © Borgis Med Rodz 2018; 21(4): 307-314 DOI:
33. Pawlik A. Zastosowanie kwasu trójchlorooctowego TCA w kosmetologii . 3 / 2017 / vol. 6 Kosmetologia Estetyczna s. 273-275.  
34. Faruga-Lewicka W. Wybrane terapie rozstępów wykorzystywane w gabinetach kosmetologicznych. Aesth Cosmetol Med. 2021;10(2):65-68. https://doi.org./10.52336/acm.2021.10.2.04
35. Marwicka J, Gałuszka A, Kotwica M. Kosmeceutyki. Skład oraz oddziaływanie 2021
36. Młotkowska M. Eksfoliacja… czas start 2016
37.  Moczulewska N, Mańkowska A. Zastosowanie kwasu salicylowego w terapii skóry trądzikowej.