Co znajdziesz w artykule?
Stres, emocje i skóra – co mogą mieć wspólnego? Okazuje się, że wiele, gdyż są ze sobą powiązane i wzajemnie na siebie wpływają. Czyż nie jest tak, że poprzez wygląd innej osoby możemy zaobserwować w jakim jest nastroju i jak się czuje?
Marta Kolankowska-Trzcińska
Szara, ziemista cera, zmęczony wyraz twarzy, zmarszczki, sucha skóra, rozszerzone naczynia krwionośne oraz niektóre choroby dermatologiczne mogą być oznaką nadmiernego stresu i przeżywanych emocji. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ zbieżność między psychiką a niedoskonałościami skóry nie jest przypadkowa. Bowiem zarówno skóra jak i nasz układ nerwowy pochodzą z tego samego listka zarodkowego (ektodermy).
Nowe dziedziny – psychodermatologia i psychokosmetologia
Na przestrzeni lat wykonanych było wiele badań naukowych, które potwierdzają, że nadmierne obciążenie emocjonalne, niekontrolowany i przedłużający się stres wpływają na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu człowieka. Przedłużający się stres ma wpływ na przebieg nieomal wszystkich chorób narządów wewnętrznych. Jego udział jest wyraźny w patogenezie takich chorób jak: nadciśnienie tętnicze, dychawica oskrzelowa, cukrzyca, depresja oraz dermatozy.
Czynniki psychiczne mogą spowodować choroby skóry lub też nasilać ich objawy. Wśród takich chorób można wyróżnić np. trądzik, atopowe zapalenie skóry, łuszczycę, pokrzywkę, trądzik różowaty, łysienie.
W medycynie badaniem wpływu czynników emocjonalnych i stresowych na przebieg chorób dermatologicznych zajmuje się psychodermatologia. Z kolei w kosmetologii wykorzystuje się terapie z zakresu psychokosmetologii.
Psychodermatologia jest stosunkowo młodą dziedziną wiedzy z pogranicza dermatologii, psychologii, psychiatrii, medycyny estetycznej oraz kosmetologii.
Psychokosmetologia dotyczy holistycznej (czyli całościowej) opieki nad organizmem człowieka. Ze szczególnym uwzględnieniem stresu, chorób psychosomatycznych oraz naturalnych terapii anty aging.
Skóra i stres
Skóra jest największym narządem człowieka, którego główną, choć nie jedyną funkcją jest oddzielenie środowiska wewnętrznego organizmu od środowiska zewnętrznego. Najważniejszą funkcją skóry jest ochrona organizmu przed odwodnieniem, czynnikami mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi i zakaźnymi.
Skóra bierze udział w termoregulacji i utrzymaniu homeostazy wodno-elektrolitowej. Pełni także funkcję resorpcyjną, syntetyzuje witaminę D3 i melaninę. Jest elementem układu immunologicznego oraz ważnym organem czucia.
Skóra człowieka oprócz pełnienia funkcji ochronnych i estetycznych bierze również udział w przekazywaniu emocji. Kiedy towarzyszy nam lęk skóra blednie i pojawia się tzw. gęsia skórka, w gniewie skóra się czerwieni, w sytuacji stresowej nadmiernie się poci.
Skóra człowieka oprócz pełnienia funkcji ochronnych i estetycznych bierze również udział w przekazywaniu emocji.
Jest swego rodzaju komunikatorem, który dzięki receptorom pozwala na odczuwanie bodźców takich jak ucisk, dotyk, ciepło, zimno i ból. Receptory te są odpowiedzialne za przekazywanie sygnałów zewnętrznych do rdzenia kręgowego, a następnie do mózgu.
Stres jest nieodłączną częścią naszego życia.
Jest reakcją organizmu na informacje o stanie środowiska, które może stanowić zagrożenie. Dotyczy on ogółu organizmów żywych i odnosi się tylko do nich. Może mieć charakter ogólnoustrojowy, biologiczny i psychobiologiczny. Stres jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jego celem bowiem jest wyeliminowanie czynnika stresogennego jednocześnie przywracając homeostazę. Jeżeli jest umiarkowany i kontrolowany, wywiera korzystny wpływ na procesy intelektualne i somatyczne.
Główny hormon stresowy – kortyzol – jest ważnym regulatorem procesów fizjologicznych, działa korzystnie na pamięć, ułatwia uczenie się. Destrukcyjne działanie stresu pojawia się dopiero wówczas, gdy napór środowiska jest nadmierny lub przedłuża się. Liczne badania naukowe dowodzą, że długotrwałe obciążenie emocjonalne i niekontrolowany nadmierny stres mają niekorzystny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu człowieka. W tym również na jego szybsze starzenie się.
Jednym z dowodów na to może być fakt, że nadmierny stres ma wpływ na telomery, które są odpowiedzialne za długość życia komórek. Telomery to struktury ochronne zamykające końce chromosomów w organizmach eukariotycznych. Skracają się wraz z kolejnymi mitozami, a stres jest jednym z dodatkowych czynników powodujących szybsze się ich skracanie.
Reakcja organizmu na stres
Ogólnoustrojowy system hormonalny regulujący odpowiedź organizmu na stres działa poprzez oś HPA (oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa). Wydziela ona takie hormony jak podwzgórzowy CRH, przysadkowy ACTH i glukokortyosteroidy.
Stres aktywuje także układ nerwowy współczulny, czego efektem jest uwolnienie adrenaliny i noradrenaliny z rdzenia nadnerczy. Mózg wytwarza też prolaktynę, substancję P i neurotrofiny. Wszystkie wymienione związki rozchodzą się drogą krwi i trafiają do narządów, w tym do skóry, gdzie znajdują się ich receptory.
Skóra nie jest tylko celem hormonów wydzielanych w warunkach stresu przez gruczoły endokrynne, takich jak CRH, ACTH, kortyzol, hormony tarczycy i prolaktyna. Lecz także sama wytwarza te związki. Skóra bierze czynny udział w mechanizmie stresu, ponieważ funkcjonuje w niej replika osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej. Replika ta wykonuje dwa zadania.
Po pierwsze, uczestniczy w kontroli reakcji skóry na bodźce stresowe ogólnoustrojowe pochodzące ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Po drugie, w odpowiedzi na stresory lokalne (bodźce mechaniczne, chemiczne, termiczne, ukąszenia przez owady, zranienia, zadrapania) optymalizuje procesy biochemiczne w celu utrzymania homeostazy tkankowej skóry.
Skóra pacjenta w dobie pandemii
Obecny czas związany z pandemią covid-19 niesie za sobą poważne konsekwencje dla zdrowia ludzi. Panujący niepokój, obawa o przyszłość, strach przed chorobą i chroniczne napięcie nerwowe mogą powodować nadmierne obciążenie allostatyczne.
Pod wpływem stresu zaburzone zostaje oddychanie komórkowe. W rezultacie może to doprowadzić do stresu oksydacyjnego, który jak wiemy ma istotne znaczenie w procesie starzenia skóry. Powstające w jego wyniku wolne rodniki wywierają niekorzystny wpływ na włókna kolagenowe i elastyny. Przez to skóra traci jędrność i elastyczność. Staje się cienka, wiotka, pozbawiona blasku, szara. Pojawiają się nowe zmarszczki, a istniejące pogłębiają się.
Przedłużający się stres wiąże się też z kłopotami ze snem. Co jest skutkiem obniżonego poziomu melatoniny, która jest jednym z bardziej efektywnych antyoksydantów zwalczających wolne rodniki. Długotrwały stres zwiększa przepuszczalność bariery naskórkowej (TEWL). Przez to skóra nadmiernie traci wodę, jest mniej nawilżona i w konsekwencji staje się sucha. Szczególnie jest to widoczne w okolicach oczu, w których skóra jest wyjątkowo cienka i delikatna. Wówczas można zaobserwować pojawienie się tzw. „kurzych łapek”.
Pod wpływem stresu zaburzone zostaje oddychanie komórkowe. W rezultacie może to doprowadzić do stresu oksydacyjnego, który jak wiemy ma istotne znaczenie w procesie starzenia skóry.
Odwodniona skóra broni się przed przesuszeniem i wytwarza nadmiar sebum, co w przypadku skór trądzikowych może nasilać objawy choroby. Dodatkowym czynnikiem zaostrzającym trądzik będzie towarzyszący stresowi podwyższony poziom prolaktyny. Na skórze zestresowanej dość często można zaobserwować rumień, rozszerzone i popękane naczynia krwionośne, które są spowodowane nadmiarem adrenaliny w organizmie. Jest to szczególnie ważne przy skórze wrażliwej i nadmiernie reaktywnej, gdyż może być powodem pojawienia się lub też nawrotu trądziku różowatego.
Kortyzol powoduje ścieńczenie skóry, rozstępy, szybsze starzenie oraz nasilenie objawów takich chorób jak: trądzik, trądzik różowaty, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry. Zwiększone wydzielanie substancji P powoduje nasilenie reakcji zapalnych w skórze oraz świądu, który towarzyszy niektórym dermatozom. Z kolei nadmiar adrenokortykotropiny (ACTH) może objawiać się cienką i zwiotczałą skórą, purpurowymi rozstępami i nadmiernym owłosieniem na całym ciele.
Stres nie zawsze jest zły
Niemniej jednak warto zaznaczyć, że krótkotrwały i kontrolowany stres może być korzystny dla skóry.
Hormony lokalnie produkowane w skórze są bowiem ważne dla jej regeneracji po zabiegach (zwłaszcza po peelingu chemicznym). Kortykotropina i kortyzol uwolnione z uszkodzonych komórek w pierwszej fazie za pomocą prozapalnych cytokin, takich jak interleukina 1α i 1β, nasilają proces zapalny, który jest korzystny. Ułatwia bowiem usunięcie fragmentów zniszczonych komórek.
W drugiej fazie, głównie pod wpływem przeciwzapalnego działania interleukiny 10, stan zapalny zostaje zmniejszony. I za pośrednictwem czynników wzrostu dochodzi do proliferacji korneocytów i regeneracji naskórka.
Warto zaznaczyć, że krótkotrwały i kontrolowany stres może być korzystny dla skóry.
Psyche & soma
Omawiając niniejszą tematykę należy również wspomnieć o tym jak wygląd naszej skóry wpływa na nasze samopoczucie i postrzeganie nas przez innych ludzi. Bowiem wszelkie niedoskonałości na skórze, zarówno dotyczące chorób dermatologicznych, jak i te związane z procesem starzenia, mają wpływ na jakość życia.
Przykładem mogą być wyżej wymienione choroby skóry takie jak łuszczyca, trądzik, AZS, których objawy są nieestetyczne. Mogą więc powodować stygmatyzację, wycofanie społeczne i w konsekwencji prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych.
Należy również zachować szczególną ostrożność w przypadku osób, które nie potrafią zaakceptować swojego wyglądu związanego z upływającym czasem. Gdyż mogą chcieć zbyt często korzystać z zabiegów, czego powodem może być dysmorfofobia.
Reasumując, ciało i umysł człowieka stanowią nierozłączną całość. Towarzyszące nam emocje mają swoje odzwierciedlenie na skórze. Jak również wygląd naszej skóry ma wpływ na nasze samopoczucie. Holistyczny model zdrowia wymaga całościowego i interdyscyplinarnego spojrzenia na organizm człowieka na wielu płaszczyznach.
W dobie trwającej pandemii skóra pacjentów potrzebuje dodatkowego wsparcia w formie nawilżenia. Także dostarczenia odpowiednich składników odżywczych i regeneracyjnych. Należy pamiętać również o redukcji stresu i relaksacji, bowiem czynnik psychiczny ma bardzo duży wpływ na wygląd skóry.
Należy pamiętać również o redukcji stresu i relaksacji, bowiem czynnik psychiczny ma bardzo duży wpływ na wygląd skóry.
Tutaj pomocne mogą być właśnie terapie z zakresu wspomnianej wcześniej psychokosmetologii. Wykorzystuje się w nich między innymi takie techniki jak medytacja, masaż, aromaterapia, muzykoterapia i joga.
Marta Kolankowska-Trzcińska
Kosmetolog, propagatorka psychokosmetologii.
Bibliografia:
J. Szepietowski, P. Pacan, A. Reich et al. Psychodermatologia. Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław 2015.
A. Zalewska-Janowska, Psychodermatologia w praktyce – studium przypadków ze zmianami skóry. Sztuka Leczenia 2011, 1-2:69-70.
M. Swider-Al-Amawi, M. Marchlewicz, A. Kolasa et al. Neuroendokrynna funkcja skóry, Postępy Biologii Komórki 2010, 37(4):795-806.
A. Zalewska-Janowska. Dysmorfofobia – „uzależnienie” od zabiegów estetycznych. Medycyna i Pasje 2010, 3.
A.Garg, M. M. Chren, L. P. Sands, et al. Psychological stress perturbs epidermal permeability barrier homeostasis: implications for the pathogenesis of stress-associated skin disorders. Arch Dermatol 2001, 137:53–59.
W. Tuszyńska-Bogucka. Funkcjonowanie systemu rodziny z dzieckiem przewlekle chorym dermatologicznie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007.
M. Karasek. Hormony młodości?, Endokrynologia Polska 2007, 58 (2): 153–161).
M. Lause, A. Kamboj, E. Fernandez Faith. Dermatologic manifestations of endocrine disorders. Transl Pediatr 2017, 6(4):300-312. DOI: 10.21037/tp.2017.09.08.
B. Vandana, K. Vaidyanathan, L. Saraswathy et al. Impact of integrated amrita meditation technique on adrenaline and cortisol levels in healthy volunteers. Evid Based Complement Alternat Med 2011, 379645. DOI: 10.1155/2011/379645.
