Peelingi fenolowe są stosowane od dziesiątków lat. Już w 1903 r. dermatolog Mackee opisywał stosowanie skroplonego fenolu w leczeniu blizn potrądzikowych. W latach czterdziestych i wczesnych pięćdziesiątych XX wieku peeling fenolowy był przedmiotem zainteresowania chirurgów plastycznych i dermatologów.
lek. med. Michał Rożalski
W 1959 roku Brown udokumentował formułę peelingu fenolowego zawierającego olej krotonowy. Przez kolejne lata chirurdzy plastyczni praktykowali z różnymi stężeniami fenolu i oleju krotonowego. W 1961 r. została opublikowana formuła Bakera zawierająca 1,2 % oleju krotonowego w 47,5 % fenolu. Następnie powstała formuła Bakera-Gordona zawierająca wyższe stężenia oleju krotonowego 2,1 %. Wpływało to na głębszą penetrację peelingu, co mogło powodować bliznowacenie i powstanie przetrwałego odbarwienia. Nowsze formuły peelingów fenolowych Hettera mają mniejsze stężenia fenolu i oleju krotonowego, co wpływała na ich większe bezpieczeństwo.
Co znajdziesz w artykule?
Głębsze działanie i przebudowa skóry
Peelingi fenolowe powodują koagulację naskórka i skóry właściwej do jej środkowej warstwy siateczkowatej. Olej krotonowy jest bardzo aktywną substancją, a jego dodanie do peelingu powoduje zwiększenie penetracji fenolu. Większe stężenie oleju krotonowego powoduje głębsze przenikanie fenolu.
Działanie głębokiego peelingu fenolowego powoduje nasilone tworzenie nowego kolagenu, aż do środkowej warstwy siateczkowatej skóry właściwej. Elastoza jest zastępowana regularnie ułożonymi włóknami elastycznymi, dodatkowo zmniejsza się liczba melanosomów, pomimo prawidłowej obecności melanocytów. Badanie oceniające czas trwania efektu peelingu fenolowego wskazywały na utrzymywanie się przebudowy skóry aż 15-20 lat po zabiegu.
Inne badanie wskazywało na głębsze działanie i przebudowę skóry po zastosowaniu peelingów fenolowych w porównaniu do innych metod; takich jak lasery CO₂, dermabrazja, czy kwas trójchlorooctowy. Inne doniesienia wskazują na głębszą przebudowę skóry po zastosowaniu okluzji bezpośrednio po nałożeniu peelingu fenolowego. A głębokość ta zwiększała się z 260 µm do 350 µm po jej zastosowaniu.
Obecnie stosowane peelingi fenolowe są bardziej bezpieczne i mają różne stężenia fenolu i oleju krotonowego. Dzięki temu nie są to tylko peelingi głębokie, ale mogą być stosowane jako peelingi średnio głębokie. Peelingi te mogą być również łączone z innymi peelingami takimi jak TCA.
Działanie głębokiego peelingu fenolowego powoduje nasilone tworzenie nowego kolagenu, aż do środkowej warstwy siateczkowatej skóry właściwej.
Po głębokim peelingu fenolowym regeneracja naskórka rozpoczyna się po 48 godzinach i zwykle kończy się po 7 do 10 dniach. Regeneracja skóry rozpoczyna się 1–2 tygodnie po zabiegu i kończy się po 3 miesiącach.
Podstawowym wskazaniem głębokich peelingów fenolowych jest leczenie nasilonych zmarszczek twarzy (klasyfikacja fotostarzenia Glogau IV). Zabiegi te wykonuje się same lub łączy się je z chirurgicznym liftingiem twarzy w celu uzyskania spektakularnych efektów odmłodzenia twarzy. Odkąd stosuje się peelingi fenolowe z mniejszym stężeniem oleju krotonowego i fenolu wskazania zostały poszerzone o fotostarzenie się skóry i zmarszczki o mniejszym nasileniu (klasyfikacja fotostarzenia Glogau III). Innymi wskazaniami są np.: blizny potrądzikowe, rogowacenie słoneczne, czy actinic chelilitis.
Zalecenia, środki ostrożności
Pacjenci do zabiegu głębokiego peelingu powinni być starannie dobierani. Pacjenci muszą przestrzegać zaleceń pozabiegowych. Muszą akceptować okres rekonwalescencji ze względu na długi czas gojenia, muszą zostać wyłączeni z zajęć codziennych na okres 1-1,5 tygodnia. Osoby z ciemniejszym fototypem skóry nie są najlepszymi kandydatami do głębokiego peelingu fenolowego ze względu na możliwość powstania zaburzeń pigmentacyjnych.
Skóra przetłuszczająca się może być bardziej oporna na działanie peelingów. Często pacjenci z taką skórą wymagają wcześniejszego przygotowania miejscowymi preparatami retinoidowymi.
Przed zabiegiem twarz należy podzielić na 6 okolic kosmetycznych: czoło, okolica okołooczna, okolica okołoustna, nos, prawy policzek i lewy policzek. Jest to ważne w celu określenia obszaru, na którym po nałożeniu peelingu fenolowego należy odczekać 15 minut przed nałożeniem peelingu na kolejną okolicę kosmetyczną. Dzięki temu zmniejsza się możliwość wystąpienia zaburzeń sercowych. Kolejnym powodem określenia tych obszarów jest zmniejszenie różnicy wyglądu skóry pomiędzy obszarami kosmetycznymi leczonymi i nieleczonymi peelingiem.
Badanie wskazywało na głębsze działanie i przebudowę skóry po zastosowaniu peelingów fenolowych w porównaniu do innych metod.
Głębokie peelingi fenolowe wykonywane na całą twarz można wykonywać w znieczuleniu ogólnym bądź nasiękowym. Wskazane jest stosowanie płynów dożylnych lub doustnych w celu zmniejszenia możliwych toksycznych powikłań sercowych fenolu. Zalecane jest stosowanie leków sedujących przed zabiegiem np.: bezodiazepiny i stosowanie leków przeciwbólowych po zabiegu – NLPZ, tramadol. U pacjentów, u których leczona jest tylko jedna lub dwie okolice kosmetyczne wystarczy wykonać znieczulenie nasiękowe. I spożycie przynajmniej 1 litra wody lub napoju izotonicznego.
W trakcie zabiegu pierwszy okres bólu po nałożeniu peelingu fenolowego trwa ok. 12 sekund. Następnie dochodzi do ustąpienia bolesności, która pojawia się po ok 2-4 godzinach i trwa do ok 8 godzin.
Sam zabieg
polega na dokładnym umyciu skóry i odtłuszczeniu jej etanolem lub acetonem. Peeling fenolowy jest aplikowany na skórę twarzy za pomocą gazika bądź patyczków kosmetycznych. Bezpośrednio po aplikacji obserwuje się chwilowe zeszronienie. Jednak końcowym efektem dla peelingów głębokich jest pojawienie się szarzenia, a następnie obrzęku okolicy poddanej zabiegowi.
Należy uważać na okolicę skrzydełek nosa i wewnętrznych kącików oczu ze względu na możliwość gromadzenia się tam peelingu i możliwości pojawienia się nadmiernego uszkodzenia skóry. Przy terapii powiek dolnych należy zachować odstęp 1-2 mm od linii rzęs. Na powiece górnej nie należy wykonywać zabiegu nad tarczką tej powieki. Należy również wykonać test pociągnięcia powieki dolnej w celu oceny jej wiotkości i uniknięcia powstania ektropionu po zabiegu.
Podstawowym wskazaniem głębokich peelingów fenolowych jest leczenie nasilonych zmarszczek twarzy.
W miejscach o nasilonych zmarszczkach preparat można wcierać bardziej intensywnie. W razie bardzo nasilonych zmarszczek zalecane jest również wypełnienie tkanki podskórnej. Albo przy dużej wiotkości połączenie go z chirurgicznym liftingiem skóry. Bezpośrednio po zabiegu nakładamy taśmy przylepne zwiększające okluzję. Na powieki po zabiegu stosujemy galusan bizmutu. Na drugi dzień zdejmujemy taśmy i na resztę okolicy pozabiegowej nakładamy galusan bizmutu, który powinien być stosowany do 7. dnia po zabiegu. Następnie od tego czasu można stosować wazelinę lub inne preparaty regenerujące.
W celu ograniczenia zaburzeń sercowych należy odczekać 15 minut pomiędzy leczeniem każdej okolicy kosmetycznej twarzy, aby umożliwić wydalenie fenolu z organizmu. Należy nawodniać pacjenta w trakcie zabiegu. Wymagane jest ciągłe monitorowanie czynności serca w trakcie zabiegu obejmującego kilka okolic kosmetycznych. Zalecana jest wentylacja pomieszczenia i stosowanie masek.
Działania niepożądane
Działaniem niepożądanym peelingu fenolowego może być wydłużenie odstępu QT i związane z nim zaburzenia rytmu serca. Należy unikać wykonywania zabiegów u pacjentów przyjmujących leki wydłużające ten odstęp. Jeżeli dochodzi do pojawienia się dodatkowych skurczów przedsionkowych, czy przedwczesnych pobudzeń komorowych należy wydłużyć czas pomiędzy aplikacją fenolu na kolejne obszary kosmetyczne twarzy lub zmniejszyć powierzchnię nakładania peelingu. Można stosować profilaktycznie propranolol w celu zmniejszenia ryzyka arytmii.
Wymagane jest ciągłe monitorowanie czynności serca w trakcie zabiegu obejmującego kilka okolic kosmetycznych.
Innym powikłaniem może być tworzenie się blizn przerosłych, czy bliznowców. Przy wyjątkowo wiotkich powiekach dolnych może powstać ektropion. Z innych powikłań ocznych może dojść do podrażnienia spojówki oka przez kontakt łez z peelingiem w trakcie zabiegu. Dlatego należy osuszać wewnętrzne kąciki oczu w trakcie zabiegu, czy też może dojść do podrażnienia spojówki przez opary. Należy stosować maści lub żele zabezpieczające oko. Zakażenie występuje bardzo rzadko. Przy pojawieniu się bólu, obrzęku, wysięku, czy gorączki po 48 h od zabiegu wskazane jest podanie antybiotyku obejmującego S.aureus i P.aeruginosa. Zaleca się okołozabiegowe stosowanie acyklowiru w celu zmniejszenia możliwości infekcji wirusem opryszczki.
Przebarwienia pozapalne
są częste i utrzymują się zwykle mniej niż 6 miesięcy. Leukoderma może powstać w miejscach nadmiernego włóknienia podnaskórkowego i jest nieodwracalna. Była obserwowana po zastosowaniu bardzo stężonych mieszanek fenolu i oleju krotonowego. Obecnie obserwowana jest sporadycznie. Rumień twarzy jest normalną reakcją i jest związany z procesem gojenia. Może utrzymywać się nawet do 3-6 miesięcy w zależności od głębokości działania peelingu.
Peelingi fenolowe są bardzo dobrze poznanymi metodami przebudowy i odmładzania skóry. Efekty tej terapii są zdumiewające, a pacjenci z uszkodzeniem posłonecznym skóry ulegają odmłodzeniu o dziesiątki lat.
Zdjęcia: Dr Philippe Deprez preparat Lip & Eyelid firmy Skin Tech.
Michał Rożalski
Wieloletni pracownik Kliniki Ambroziak, specjalista dermatologii, wenerologii i medycyny estetycznej. Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, w przeszłości rezydent Kliniki Dermatologii WUM.
Bibliografia:
1. Stuzin JM. Phenol peeling and the history of phenol peeling. Clin Plast Surg. 1998;25(1):1–19.
2. Wambier Carlos G. et al Advanced chemical peels: Phenol-croton oil peel. Journal of the American Academy of Dermatology, Volume 81, Issue 2, 327 – 336
3. Behin F, Feuerstein SS, Marovitz WF. Comparative histological study of mini pig skin after chemical peel and dermabrasion. Arch Otolaryngol. 1977;103:271-277.
4. Moy LS, Kotler R, Lesser T. The histologic evaluation of pulsed carbon dioxide laser resurfacing versus phenol chemical peels in vivo. Dermatol Surg. 1999;25:597-600.
5. Kligman AM, Baker TJ, Gordon HL. Long-term histologic follow-up of phenol face peels. Plast Reconstr Surg. 1985;75: 652-659.
6. Giese SY, McKinney P, Roth SI, Zukowski M. The effect of chemosurgical peels and dermabrasion on dermal elastic tissue. Plast Reconstr Surg. 1997;100:489-498.
