Nowotwory są najbardziej nieuchwytną i przebiegłą chorobą w historii ludzkości. Od wielu lat stale wzrasta liczba zachorowań na nie na całym świecie. Po chorobach układu krążenia są one drugą przyczyną zgonów. Jest to w głównej mierze spowodowane starzeniem się społeczeństwa, przyrostem liczby ludności i oddziaływaniem licznych karcynogenów otaczających człowieka.
Katarzyna Dąbkowska
Pomimo postępu w medycynie i intensywnych poszukiwań nowych, mniej wyniszczających metod leczenia, chorzy przyjmujący chemioterapię cierpią z powodu szeregu dolegliwości, których nie da się na razie całkowicie wyeliminować. Częstym skutkiem ubocznym, jaki niesie za sobą terapia onkologiczna są problemy skórne. Dlatego coraz częściej z pomocą wychodzi naprzeciw onkokosmetologia, ponieważ dbając o skórę w gabinecie nie tylko poprawiamy jej funkcjonalność, ale również wpływamy na poprawę stanu psychicznego pacjentów.
Co znajdziesz w artykule?
Chemioterapia
Chemioterapia jest metodą leczenia nowotworów z zastosowaniem leków cytostatycznych. Ich głównym zadaniem jest niszczenie komórek nowotworowych, które różnią się od zdrowych komórek organizmu sposobem wzrostu oraz dużą zdolnością odnowy. Są również wrażliwsze na chemioterapię niż komórki zdrowe ze względu na znaczną frakcję wzrostową. Substancje wykorzystywane w chemioterapii działają na cały organizm, dzięki czemu można leczyć chorobę, która zdążyła rozprzestrzenić się w różne miejsca w organizmie i przy tym zapobiec przerzutom.
Jednakże, choć cytostatyki są skuteczne w zwalczaniu komórek nowotworowych, to nie pozostają obojętne również dla komórek zdrowych. Dotyczy to głównie tych, które szybko się dzielą, a są nimi m.in. komórki mieszków włosowych, komórki nabłonkowe – keratynocyty, czy komórki paznokci. Z tego powodu terapia wciąż pozostawia po sobie skutki uboczne, które stanowią dodatkowe obciążenie dla chorych.
Skutki uboczne leczenia widoczne na skórze
Skórne efekty uboczne po chemioterapii mogą pojawić się na całym ciele i dotyczą również przydatków skóry, takich jak włosy i paznokcie. Cytostatyki uszkadzają najbardziej zewnętrzną warstwę naskórka, jaką jest płaszcz hydrolipidowy, który pełni funkcję obronne skóry. Skóra staję się bardziej narażona na utratę wody i działanie szkodliwych czynników zewnętrznych, takich jak: patogeny, warunki atmosferyczne, promieniowanie UV, agresywny dotyk. W konsekwencji skóra staje się wysuszona, zaczerwieniona, łuszczy się. To często powoduje świąd, a nawet obecność pęknięć i nadżerek.
Częstym skutkiem ubocznym terapii onkologicznej są problemy skórne, dlatego z pomocą przychodzi onkokosmetologia.
Skóra jest cienka, spada jej gęstość i elastyczność. Osłabiona odporność naskórka prowadzi do zakażeń wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych. Występują również zmiany o charakterze trądzikowym. W trakcie chemioterapii dożylnej u pacjentów z kruchością naczyń lub w przypadku wynaczynienia cytostatyku, mogą wytworzyć się obszary hiperpigmentacji, a nawet martwicy na przebiegu naczyń. Skóra staje się bardziej wrażliwa na promieniowanie UV.
Zmiany skórne mogą lokalizować się również na wewnętrznych częściach dłoni i stóp, a także w okolicach pach i pachwin. Ten tzw. zespół ręka-stopa polega na masywnym zaczerwienieniu z towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi oraz możliwością powstania pęcherzy i łuszczenia. Skóra na dłoniach i stopach pacjentów po chemioterapii może być nadwrażliwa i nabrzmiała. Wczesnymi objawami tego schorzenia jest mrowienie, zaburzenia czucia, a także trudności przy poruszaniu się.
Włosy i paznokcie
Dodatkowym obciążeniem dla kobiet po chemioterapii jest wypadanie włosów, a przy tym brwi i rzęs, które pojawia się w czasie terapii niektórymi cytostatykami. Włosy nie zawsze muszą ulec całkowitemu wypadnięciu, a tylko przerzedzeniu i ścieńczeniu. Może to wystąpić stopniowo lub nagle i dotyczyć wszystkich włosów całego ciała. Jednak warto pamiętać, że po kilku tygodniach od zakończenia terapii nabłonek mieszka włosowego zaczyna go odtwarzać i włosy odrastają.
Skórne efekty uboczne po chemioterapii mogą pojawić się na całym ciele i dotyczą również przydatków skóry, takich jak włosy i paznokcie.
Chemioterapia działa niszcząco również w obszarze paznokci. Płytka paznokciowa staje się bardzo cienka, krucha i łamliwa. Mogą pojawić się przebarwienia i zmiana koloru. Paznokcie potrafią boleć i być wrażliwe na wszelkiego rodzaju uszkodzenia i deformacje. Żółty kolor pojawia się wraz z powstającą onycholizą, czyli odwarstwieniem płytki paznokcia od jej łożyska.
Innym działaniem niepożądanym może być reakcja zapalna wałów paznokciowych. Poprzez zakażenie bakteryjne gronkowcem złocistym wokół paznokcia pojawiają się bolesne ropnie.
Pielęgnacja gabinetowa i domowa
Zakres zabiegów, jaki możemy zaproponować pacjentowi po chemioterapii zależy w dużej mierze od przebytego nowotworu, zastosowanych leków i czasu jaki minął po terapii. Każde działania powinny być uzgodnione z lekarzem prowadzącym. Przeważnie specjalista w gabinecie kosmetologicznym powinien skupiać się na podstawowych zabiegach pielęgnacyjnych. Ich działaniem będzie odbudowa bariery naskórkowej oraz głębokie nawilżenie.
Warto zwrócić uwagę na substancje aktywne w preparatach takie jak: ceramidy, mocznik, panthenol, betaglukan, niacynamid, skwalen, kwas foliowy, kwas hialuronowy, aloes.
W przypadku gdy problemy skórne nie wymagają większych działań, należy zaproponować zabieg pielęgnacyjno-relaksujący. Wpłynie on na polepszenie nastroju, co w chorobie nowotworowej jest szczególnie ważne.
W pielęgnacji domowej należy stosować emolienty i humektanty. Pomogą utrzymać barierę naskórkową, zapobiegać nadmiernej utracie wody oraz chronić przed wnikaniem substancji drażniących. Należy wybierać preparaty o delikatnej, hipoalergicznej formule, bezzapachowe i bez konserwantów. Warto również pamiętać o stałym natłuszczaniu dłoni i stóp. Pozwoli to uniknąć pękania skóry i rozwoju drobnoustrojów bakteriobójczych.
Specjalista w gabinecie kosmetologicznym powinien skupiać się na podstawowych zabiegach pielęgnacyjnych, których efektem będzie odbudowa bariery naskórkowej oraz głębokie nawilżenie.
Wiele cytostatyków wykazuje również właściwości fotouwrażliwiające. Dlatego należy pamiętać o odpowiedniej ochronie przed słońcem i stosowaniu filtrów przeciwsłonecznych o najwyższej ochronie UV. Zalecane jest korzystanie z filtrów mineralnych, które charakteryzują się większą fotostabilnością. W przeciwieństwie do filtrów chemicznych, ich cząsteczki są na tyle duże, że nie są w stanie wnikać w głąb naskórka. A substancje w nich zawarte są dobrze tolerowane przez skórę i rzadko wywołują reakcje alergiczne.
Należy unikać długich, gorących kąpieli, które dodatkowo podrażniają i wysuszają skórę.
Z codziennej pielęgnacji trzeba wykluczyć preparaty na bazie alkoholu, perfumy i antyperspiranty.
Empatia, indywidualne podejście
Rozpoznanie choroby nowotworowej jest traumatycznym przeżyciem, wywołuje u pacjentów poczucie zagrożenia życia i może być przyczyną zaburzeń lękowych, a nawet depresji. Nowotwór jest w stanie dotknąć każdego, niezależnie od płci i wieku. Jego skutki uboczne takie jak utrata włosów, manifestacje skórne wpływają na obniżenie samooceny, przygnębienie.
Każda z kobiet chce się czuć piękna i atrakcyjna, dlatego taka zmiana w wyglądzie mocno wpływa na ich stan psychiczny. Wizyta w gabinecie kosmetologicznym może być dla nich rodzajem terapii, podczas której otrzymają wsparcie i zrozumienie. Wiele psychologów potwierdza że oddziałując na swoją aparycję, wpływa się na wewnętrzne uspokojenie i harmonię.
Holistyczne podejście
Badania potwierdzają, że stan psychiczny pacjenta ma duże znaczenie podczas leczenia onkologicznego. Nawet najmniejsza poprawa wyglądu może wpłynąć na nastrój i samopoczucie. Zatem holistyczne podejście w tym przypadku jest jak najbardziej wskazane.
Kosmetolog powinien posiadać rzetelną wiedzę z zakresu onkologii oraz stale współpracować z lekarzem.
Odpowiednie działania kosmetologiczne przeznaczone dla pacjentów onkologicznych i dobranie odpowiedniej pielęgnacji jest w stanie przynieść satysfakcjonujące efekty w niwelowaniu skórnych powikłań leczenia. Jednak należy pamiętać, że wiąże się to z dużą odpowiedzialnością, dlatego kosmetolog powinien posiadać rzetelną wiedzę z zakresu onkologii oraz stale współpracować z lekarzem.
Katarzyna Dąbkowska
Absolwentka Wyższej Szkoły Inżynierii i Zdrowia w Warszawie. Kosmetolożka IB SKINSPACE specjalizująca się w terapiach skór trudnych i pacjentów po chemioterapii.
Bibliografia
- Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku. Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie, Warszawa 2009
- Żelazny I, Nowicki R, Majkowicz M, Samet A. Jakość życia w chorobach skóry. Przewodnik lekarza 2004, vol. 9: 60-65
- Rubach M. Objawy niepożądane chemioterapii, [w:] MederJ (red.).Podstawy Onkologii Klinicznej. Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa 2011
- Skóra oraz tkanki jamy ustnej i twarzy w czasie chemio- i radioterapii, Głos Pacjenta Onkologicznego, nr 8/lipiec 2014
- Maria Kowalska, Artur Kowalik, Stanisław Góźdź, Dermatologiczne objawy uboczne w przebiegu chemioterapii i celowanej terapii przeciwnowotworowej, Przegl Dermatol 2016, 103, 127–138
- Grabińska K., Szewczyk-Cisek I., Hernik P., Mykała-Cieśla J., Kaziród D.: „Problemy i potrzeby psychosocjalne pacjentów poddanych chemioterapii onkologicznej” Psychoonkologia, 2011, 2, 39–47
- Wronkowski Z., Brużewicz Sz., „Chemioterapia i radioterapia”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
- Mirosława Demska, Anna Szmigiel, Varia. Pielęgnacja skóry u chorych onkologicznych poddawanych radioterapii oraz chemioterapii, GIN ONKOL, 2009, 7 (1), p. 71-72
- Andrzej Kułakowski, Onkologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014
- Art of Beauty, Kosmetologia onkologiczna, Dr Joanna Klonowska
- DeHaven, Charlen, Wpływ chemioterapii i radioterapii na skórę, Pielęgnacja chirurgii plastycznej: październik / grudzień 2014 – tom 34 – wydanie 4 – str. 192–195
